XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

mércores, 24 de decembro de 2008

Jenaro Dalda e o Lago de Lanzós



Jenaro Dalda González, ecólogo, publica en 1968 e no Nº1 da revista Botánica complutensis, "Estudio fitoecológico de la Laguna de Valdoviño, en La Coruña". Tropezar con el rebuscando por Internet foi unha verdadeira sorpresa e unha revelación. Leelo, unha ledicia e unha delicia continuadas. Descoñezo de todo punto se hai algún outro traballo científico monográfico adicado a estudiar a ecoloxía do lago. Éste, pola cantidade e calidade dos datos que aporta ( non só en botánica e ecoloxía se non tamén en xeomorfoloxía), e pola perspectiva que ofrecen os anos transcurridos desde a súa redacción, ten, hoxendía, un interés extraordinario.

Interés, para min, dende a primeira páxina, na que Jenaro Dalda transcribe a ficha correspondente a " Albufera de la Frouxeira" incluida dentro do " Catálogo de los lagos de España" de Luis Pardo e editado en Madrid no 1948. Nela lese: " Sinonimia: Lago de Valdoviño o de Lanzós" ¡ Lago de Lanzós! ¡Naturalmente! ( O resoar do pasado mítico de Lanzarote do Lago... a antiga fábrica de gaseosas Lanzós... os propios indíxenas de Lago que nunca o foron de Lagoa...). As augas creando a fermosura da elegancia literaria: Lago de Lanzós, naturalmente. A palabra poética rexenerada. Nunca máis a funcionarial, burocratica e pseudocientífica "Lagoa de A Frouxeira".


Aprendo que á "isleta de la margen oriental" chámanlle Lapela... que no lago, de escaso fondo, hay un chamado Pozo do Cura no que " la profundidad es grande"...que comunica co mar por unha canle pola que "... antes, en la pleamar podían entrar por el las barcas, pero hoy ya no tienen acceso"... que ten os fondos con vexetación, " rodeándola en parte espeso juncal" ... que é frecuente a quisquilla e abundantes as "palmípedas y zancudas".


E agora transcribo literalmente: "Pesca: Se pesca mucha trucha y reo, de 2 a 3 Kg.;
bastante anguila y angula y no poca lubina. Y solla. La riqueza ictiológica hace esté muy poblada de nutria, habiéndose capturado unas 40 en 1943; el cestón y la fisga son las artes nás empleadas. Caza acuática: Muy comunes son diferentes especies
de patos y zancudas, viéndose anualmente el cisne,
habiendo sido cazado alguno en dicha localidad por los deportistas que frecuentan tan excelente cazadero. Muchos azulones anidan en el juncal vecino".




O estudo de Jenaro Dalda permite seguir a evolución do sistema lagoa-areeiro e os cambios que a intervención humana introduciu na súa ecoloxía. Rabea de actualidade. Para Jenaro Dalda o sistema artificial de desaugue, ( acredita que introducido na ecoloxía da Lágoa 30 ou 40 anos antes do seu estudio), provocou cambios drásticos na bioloxía do lago, ao trastocar moi seriamente os niveis de caudal. Escoitémosllo explicar a el:

"...el canal de desagüe o emisario de la laguna, no permanentemente abierto. En efecto, dicho emisario, al disminuir su caudal durante el estiaje, y en consecuencia la fuerza de arrastre de su corriente resulta periódicamente cegado por la acumulación de arenas que producen las mareas y los vientos de componente norte. Al producirse este hecho comienza a elevarse el nivel de las aguas en la laguna, que acaban cubriendo totalmente el suelo del juncal y zonas marginales, hasta que con las primeras lluvias de otoño la subida creciente del nivel amenaza inundar los cultivos circundantes, en cuyo momento los propietarios de dichos cultivos practican nuevamente la apertura del canal de desagüe, volviendo las aguas a su nivel acostumbrado".








"Deberemos aclarar que este régimen de la laguna es puramente artificial y viene practicándose desde hace unos 30 ó 40 años. En régimen natural de desagüe, sin intervención humana el nivel del agua en la laguna es superior al actual en unos 40 ó 50 cm, y al superarse este nivel se produce el desagüe permanente por la cresta de la duna litoral originándose así un canal de posición distinta, aunque casi paralelo, al que en la actualidad sirve de emisario intermitente. Esta implantación de régimen artificial ha sido consecuencia de la continua extensión centrípeta de los cultivos alrededor de la laguna hasta alcanzar niveles que resultan facilmente amenazados por las aguas, tan solo con que se produzcan crecientes mínimas".


"Como consecuencia de este regimen artificial de desagüe, al disminuir el nivel de la laguna y por tanto su superficie al ser el desagüe más bajo, se favorece la extensión de la duna litoral hacia el interior de la laguna, lo que perceptiblemente se observa en las modificaciones de su suelo crecientemente arenoso así como en la pérdida sensible de profundidad en las aguas,con la consiguiente influencia sobre la vegetación del fondo."



"las modificaciones del nivel natural de las aguas que su aplicación ocasiona debemos atribuir sensibles modificaciones en la naturaleza zonal del suelo. En efecto, hemos podido informarnos de que cuando la laguna desaguaba por otro punto y a mayor nivel, su superficie era mayor y su suelo menos arenoso. Ahora, al quedar en seco mayor superficie del flanco sur de la duna resulta la arena más facilmente transportable por el viento, ya que se encuentra más disgregada por la pérdida de humedad, con lo que se favorece su movimiento hacia el Sur, principalmente con los vientos de componente norte propios de la estación más seca. En consecuencia ha disminuído la proporción de limo, arcilla y materia orgánica en el fondo de la laguna, que se va rellenando de arena, con lo que una de las especies vegetales presentes, Potamogeton peatinatus L., ha visto reducida su área de presencia a los últimos rinconesde la orilla sur y algunos canales del juncal".




"...con dicho sistema de desagüe las variaciones de nivel son bruscas y extremadas. La salida por el emisario artificial es más rápida y consume mayor caudal; en consecuencia las corrientes son más vivas en todo el sistema, habiendo desaparecido las aguas estancadas y por tanto su flora característica. La importante disminución de precipitaciones en la estación seca hace que la capa freática descienda sensiblemente en la zona del juncal quedando en seco amplias zonas durante el resto del año encharcadas; y en fase opuesta, todo el conjunto resulta anegado al cerrarse el emisario, con aumento de nivel superior a un metro, permaneciendo así hasta que se practica nuevamente la apertura,en cuyo manento la succión de salida provoca corrientes de tal fuerza que arrastran y desarraigan numerosas plantas que comenzaban a establecerse a favor de condiciones propicias. De tal forma, se interrumpen o alteran ciclos de vegetación que sin duda modificarían la fisonomía dél conjunto, y probablemente, se estabiliza la evolución de las series en etapas intermedias que pueden ocasionar facies, e incluso sucesiones secundarias más o menos permanentes".


Elegante lección de ecoloxía dun mestre, límpida explicación demostrativa. Que rabea actualidade: este outono, tal describira Jenaro Dalda, a apertura do canal de desaugue arrastrou e desarraigou unha duna enteira. O s ecoloxistas fixeron a oportuna denuncia. Ata a do ano que ven. Se Medio Ambiente quere.
Igoal que 30 ou 40 anos antes do ano 1968, 40 ou 50 anos despóis, seguimos a facer o mesmo: desfacer.

Confeso non saber nada sobre Jenaro Dalda González. Que publica en 1969-70 un artículo titulado "La naturaleza maltratada", na revista Nº 5-6 do Instituto José Cornide. En 1972, nas Monografías da U. de Santiago nº 14, " Vegetación de la cuenca del Río Edo. Cuenca alta del Mandeo". En 1978 e publicado polo Icona " Los efectos del fuego en la vegetación forestal de Galicia" .
E nada máis sei, non sendo que polo que del aprendín, sei que é un mestre, meu.
Este e o enlace para o seu traballo. É un PDF de follas ¡ mecanografadas!, ten dúas fotos do lago, e os debuxos duns croquis e un mapa.
http://dialnet.unirioja.es/servlet/oaiart?codigo=904138
Paga a pena.


2 comentarios:

  1. Eu coñecín persoalmente a D.Jenaro Dalda, foi profesor de ecoloxía en Santiago e funcionario do ICONA (ou agricultura) a mediadios dos 70. A mín servíume nos meus tempos de estudiante de Biolóxicas en Santiago, para acceder ao seu traballo sobre Valdoviño e para participar en un comezo de estudio sobre a alimentación das acuáticas que se cazaban daquela na lagoa. Dalda foi un estímulo para algúns na entón escuálida universidade compostelá, por ser un dos poucos que publicou algo sobre ecoloxía galega e pola súa bonhomía e accesibilidade. Cónstame tamén que fixo o que puido para limitar a actividade cazadora en Valdoviño moitos anos de que fora protexida, e o seu traballo científico - probablemente o seu calado labor administrativo- contribuiu a dar unha base á fundamentación científica para que a lagoa estea baixo o Convenio Internacional de RAMSAR.
    Noraboa por rescatar este documento e por lembrar a figura dun home rigoroso e discreto que fixo cousas en tempos nada fáciles.
    Xan Rodríguez Silvar
    Sociedade Galega de Historia Natural
    Sociedade Galega de Ornitoloxía

    ResponderEliminar
  2. Moitas mercedes Xan polas túas palabras, por ler o meu bló e polo retrato de Jenaro Dalda que, créemo, dame moita alegría, pois vai aventando en min a nebra dunha iñorancia. O estudo de Dalda paréceme imprescindible para entender o que está a pasar cada ano no lago, eu cando menos teño unha visión diferente, penso que agora máis cabal e rigorosa, a que tiña antes de ler o seu traballo.
    Graciñas polo teu comentario, quedo a túa disposición , a da SGHN e a SGO para aquilo en que vos poda ser útil.
    Saúde e sorte, unha aperta.
    Rafael

    ResponderEliminar