XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

venres, 7 de xaneiro de 2011

Paxariños piadores, cousiñas do meu contento... (a seguir)

Como parece que o tema agradou aos seguidores máis tenros do noroeste do Noroeste, e para darlles ocupación nestes días desocupados, dou en seguir presentando unha colección de xentes de pluma e froixel retratadas no último mes, unhas veces por acó e outras por aló, esperando coma sempre que sexan do gusto de todos vós.

Imos con elas.




As chíscalas, Phalacrocorax carbo, que fóra de portas corren co pobre nome de corvos mariños, vaia polas ánimas, andan arestora a centos na ría de Ortigueira. Puiden gravar un vídeo das súas estratexias de pesca: a ducias e mergullándose sen trécola, fan unha especie de rede viva e pechan aos peixes nun cerco de medo e terror do que se lles fai difícil fuxir. Por riba, nos aires, bandadas de papoias (L. ridibundus) excitadísimas ante tanta papancia facilísima trasmudan o aire nunha fervenza de alas axitadas, e zóupanse en picados continuos, por veces dende grande outura. Nas ribeiras da marea trinta ou coarenta garcetas, perfectamente en liña, van acompañando este mansío de augas fervedoras para aproveitar os peixes asustados que sen previsión nengunha achéganse mortos de medo ás poucas augas da orela: querendo fuxir do negro terror da sombra escura da chíscala, caen, sen reparar, na fría brancura insensible da garceta. Sen dúbidas un dos grandes espectáculos naturais que se poden ver ao noroeste do Noroeste.


Aí vai unha canosa (Larus canus), para ver se lle imos collendo o punto e a sabemos diferenciar das papioas e das outras gaivotas. Parece mentira que en territorios mariños coma os nosos non sexamos quen de irlle botando conta as diferencias entre unhas e outras. As canosas por acolá certamente moi abondosas non son, e esta en particular está fotografada na rasa costeira de Riba de Eo e de Rinlo, un aquel fóra de portas xa que logo, onde se miraban en moi bó número cazando bichería nas campeiras gandeiras.



E esta é unha papoíña, Larus ridibundus, dun tamaño bastante máis pequena cás outras que andan polo esteiro do Condomiñas e aínda de cotío un pouco apartada do grupo. Eu xa lle collín un cariñiño e dou en ir mirar dela case a diario. Non sempre a vexo. Cando a miro náceme un sorriso nos beizos.



Veleiquí a esta Larus fuscus, a primeira gaivota anelada que dei en fotografar. O mestre Antonio Gutiérrez, que leva conta e razón de todo lárido, informoume que é unha gaivota islandesa, anelada en agosto do ano 2007, en Sangerlund, por Gunnar Thor Hallgrimsson, e que xa en novembro dese mesmo ano localizouna el na plaia da Maladena (ben sei que estoutro día escribín Madanela e que vos chamádeslle Madalena, xa falaremos) e que desde esa observación foi vista tres veces máis, sempre na plaia de Cedeira (parece que nos ten teima) por el e por J.L.Salaverri. En fin aí queda á cousa para que botedes conta dela e do portentoso traballo científico e de seguimento do mestre Antonio Gutiérrez, Gaivoteiro Maior do Reino da Gallaecia. Coa mellor das admiraciós.



E estoutra é unha Larus argentatus, que á falta de nome propio galego dou en chamarlle clariña, diferenciándoa así das claras, Larus michaellis. A simple vista e na propia area non é moi doado de separar claras de clariñas. O mellor é mirarlle para as patas, as clariñas téñennas de seu rosadicas ou esbrancuxadas e as claras amarelas. As plumas son máis pálidas nas clariñas, pero tanto isto coma a diferente cor arredor do ollo sen uns bos primáticos é moi difícil de distinguir. Adestrando a ollada, mellórase. Niso ando eu.



Moi bó ano mazariqueiro para un servidor. Dei en facer moi boas observacións deles, tanto na Ría de Ortigueira coma na rasa cantábrica. Disfrutei e rexistrei o voo de bandadas de centos de mazaricos, Numenius arquata, e puiden observar e gravar como lles arrequecía o seu traballo campeira adiante, peteirando as terras moles e húmidas das campas amplas e abertas nas que pacen, onde poden meter un ollo na terra e o outro no que poida vir: de seren humanos a fuxir tocan. ¡Que triste fama vivicida arrastramos!







Esta becacina -Gallinago gallinago se do latín gustamos- andaba quietiña, tanto que tardei en saber se era terrón de teupa ou xente, nun pradico da plaia do Rodo. Puiden facerlle, sen baixar do coche, dende lonxe e descendendo moi amodo a ventaiña, unhas poucas fotos das que non me queixo. Chegaron este ano en bo número, paréceme, pois levantáronseme en máis ocasiós ca outros anos. Coma sempre, ao meu pé, sen ser eu quen de velas e arrancando con berros choqueleteiros o seu voar rápido e dun lado ao outro. Mestras da cripse, estas becacinas son pura confusión coa tona parda da terra e as súas herbas resecas.





Onde sempre, no petril do malecó do porto de Ortigueira, a tradicional bandada de biluricos, Tringa totanus, arrexuntábase nun mesto bosco de patiñas laranxadas, encopado por un edredón de plumas pardas, para mellor se protexer do ávrego conxelado que baixou aí atrás. Unha das esceas máis lindas e tenras da tempada. Raro: a foto gústame.




Chorlitos, pildoriñas, biluricos, papoias e de cando en vez garzas ou garcetas, adoitan compartir, en ordeada ringleira de froixeles grises, os muros do reformado e recuperado muíño de mareas de Senra. Unha das imaxes clásicas e máis coñecidas da Ría de Ortigueira. Mágoa non teña o dito muíño unhas horas de apertura para poder facer observación naturalista. De seu sería o mellor olláparo posible. Acredito.




Tordos, díxose noutra, chegaron moitos esta tempada, contan que por centomiles. Será verdade. Andamos días atrás as terras irmás da Veiga do Eo, Os Oscos e a rasa de Tapia, Navia e Luarca. Andaban por calisquer campía en bandos numerosos e cumpridos, agora levantándose a ducias, agora semillándose na terra por outras tantas. Unha ledicia gorentosa. O do santo é o tordo tordo, o tordo por antonomasia, o tordo de a diario, o tordo común, o Turdus philomelos.




Estoutro é o malvís, o tordo da ala roxa ou Turdus iliacus que arribou tamén en cantidades numerosas e deu oportunidade de moi boas observaciós e mesmo de facerlle algunha pequena película. Ao menor sinal de bichería, esfuraca entre as herbas con ansia e o seu aquel apaixoado, remexendo o corpo con axitada farnesía, ofrecendo a imaxe dun implacable depredador da campía. ¡Quen o diría!



E aí queda o tordo rei, Turdus pilaris. Un fermoso paxaro que, coma o malvís, cría de preferencia no norte europeo e nos invernos descende cara o sur para librarse das inmisericordes neves que afogan sen caridade posible os campos europeos. Acó, con nós, pasan o peor do ano e para a primaveira xa están de volta buscando as súas zonas de crianza e nacemento. Este está retratado ao pé da redonda de xiro da Plaia da Frouseira, nun pouso entre algunha das súas abreladas carreiras atrás dalgunha bichería que só el era quen de ver.





Tamén as zarcetas, Anas crecca, arriban de recalada na invernía. Míranse facilmente no Lago de Lanzós, case que sempre ao redor da Lapela, ou pacendo entre as herbas do carrizal e aparecen en moi bos números na Ría de Ortigueira, aínda que non tantos coma na Ría do Eo, entre Riba de Eo e Veiga do Eo, onde enchen as illiñas e as ribeiras de herba en amistosa convivencia con mazaricos, chorlitos, garzas e garcetas. Así da gusto.




Navegaban pola enseada de San Claudio este trío de Anas platyrhynchos, lavancos en galego vello, dous fermosos machos de metálico pescozo verdescente facéndolle as beiras, non sei moi ben con que intenciós, a unha linda e delicada lavanca que se deixaba querer. Os lavancos son de lonxe os máis comúns e abondosos dos nosos parruliños. Hai quen di que tamén dos máis fermosos. Non entro, sobor dos gustos hai escrito tanto que un xa non sabe con que parrulo ha de quedarse. Na hora, un amplo grupo de cerca de douscentos repousa á diario no esteiro do Río das Mestas.



Esta delicada chasca, Saxicola torquatus, miraba para nós dende a firmeza metalizada do arame dalgunha campeira da rasa cantábrica. Non é que non as haiba ao noroeste do Noroeste, son de feito moi comúns, é só que en verdade é unha cidadá dos arredores de Rinlo e sei que lle gustará que o escriba así. Na ollada nótaselle o arruallo de ser quen é. Como debe ser.


Este escribidor, Emberiza cirius, andaba a canda a súa compañeira (ambos os dous xa ían tan coloreados que parecían coa farda nupcial), polos marouzós de Valdoviño, non moi lonxe da Poza do Río Magno. Non se deixaron ver moito. Estes escribidores, Marcial Valladares chámaios carniceiras, no vrao son máis ben insectívoros pro no inverno son millarengos, (por comere sementes de millo, que non mainzo).


Velaí a greada pardal, Passer domesticus, enxoitando a plumaxe logo do pracenteiro baño matinal nunha pocica de pouca auga do paseo do Lago de Lanzós. Teño un sorprendente e pequeno rexistro videográfico do mesmo: os machos, case que todos noviños, estaban arrexuntadiños no centro da poza trafegados nun axitado fervorón rebuliceiro feito de augas chapuzadas e plumaxes descompostas. Ao redor, facendo círculo vixiante polas beiras da poza, cinco ou seis femias estaban máis ocupadas en vixiar o baño ca en asearse elas mesmas. Se non o tivese gravado, non me atrevería a contalo.



Na horta amurada que hai ao remate da rúa Fernán do Lago, onde acaba tamén Cedeira e empeza o monte, Agustín, o seu propietario, home sensible, ten o detallazo de deixar todos os anos os froitos dun pomar xeneroso para regalo e galano de merlos, papuxas, paporroibos e aínda algún ca outro paseante que discorre, extramuros, camiño arriba cara a Ribeira. Nesa maciñeira teño fotografado abondosamente á xente de pluma e froixel poñéndose pegas de mazás coloradas. Queda no alto a proba. Gustádea a canda a merla, Turdus merula, xa veredes que mazás máis ricas.




E xa pouco máis me queda por escribir. Na confianza de que estas datas vos resultasen levadeiras e empezásedes o ano con bo pé -e coa sorpresa e o agradecemento de sempre por andardes aínda lendo estas letras, ou mirando os santos que as alivan-, déixovos coa atenta ollada desta linda peneireira, Falco tinninculus, que fun visitar aos campos anchurosos da costá da mariña luguesa xa que ao noroeste do Noroeste cada día vense menos, inzado de alcolito como está e tendo a peneireira tanta necesidade cazadora de espazos abertos e limpos, nos que amosar a súa simpar capacidade de suxeitarse nun punto ingrávido do alto, peneirando o aire cun esquisito repenicado de alas, que a quen o ve sempre o admira.

Saúde e sorte, miñas e meus.

A mandare.




6 comentarios:

  1. Ben, un comentario, Rafa. Creo que o muíño das marés penso que máis ben pertence á parroquia de Cuíña.
    Con respecto ás Cercetas (A.crecca) debo facerche unha pequena corrección, pois na ría de Ortigueira invernan moitos máis exemplares que na de Ribadeo. Este ano case o dobre, por exemplo (xa sabes que eu che son censador patolóxico).
    Por último, se me permites, unha recomendación. Eu empregaría os nomes acordados unánimemente polos expertos cando de aves se fala. Cada ún é libre de facer o seu bloge coma lle pete (faltaría máis), pero se non facemos caso das recomendacións podemos liar á xente. Eu usaría o nome de Gaivota chorona (L.ridibundus), por exemplo. Se non, hai risco de confusión coa cana ou papoia (L.canus). De seguro que debes ter algunha guía de aves na nosa lingua.
    Unha aperta.

    ResponderEliminar
  2. Boas Xabi...gusto de verte de novo por acó e moi agradecido polas suxerencias e as precisiós que no tocante ao número de zarcetas (termo que vén no Marcial Valladares, no Cuveiro chámanlle coleta) e a localización do muiño de mareas non teño máis que agradecer.
    No dos nomes en galego xa non ando eu tan concordado. Non teño moita intención de esquecer ou abandoar os nomes de seu que lle damos as diversas especies ao noroeste do Noroeste dende que eramos nenos, ao contrario teño a intención de defendelos e facerlles publicidade. Dous exemplos, pro habería ducias: non direi xamáis corvos mariños en existindo en galego (a fala de Cedeira, tamén é galego) a verba chíscala, ao meu modesto entender moito máis fermosa, nen continuarei ese vicio de denominar buxato aos milvus cando no galego podemos chamar miñato aos milvus e buxatos aos buteo que penso axuda a mellorar a precisión da nomenclatura naturalista. En canto a oficialización dos termos naturais teño moito que discutir se o que se pretende é unha uniformización da lingua retallándoia da súa riqueza en diversidade, cando non multiplicando ad infinitum erros definitivos: un exemplo que xa che comentei A lagoa de A Frouxeira, termo absolutamente inventado por algunha entelequia ectoplásmica que con toda seguridade sería un cultísimo urbanita neofalante que en escoitando dicir Frouseira, o seu nome de sempre, deu en querer correxirnos aos galegos falantes de toda a vida, tal vez pensando que non eramos quen de pronunciar, ao mellor coma el lle pasaba, o X e pronuciabamos o S.

    Tes razón en que teño algunha guía en galego, e a ilustrada por Silvar paréceme moi boa, pro pra manexar a linguaxe deste bló, xa o teño comentado, prefiro a investigación lingüística e a rebusca nos dicionarios históricos. Neste senso o Dicionario de dicionarios coordinado por Antón Santamaría é unha ferramenta diaria e o Estraviz, outra, pro para min a preferida será sempre a palabra herdada dos devanceiros da miña xente: esa é a que eu respeto e acato. Se na Capelada lles chamamos voutres aos gips, ten por seguro que xamáis lles chamarei voitres. A situación que propós é perigosísima: corremos o risco de empobrecer e achairar tanto a riquísima diversidade semántica do galego que este pareza outra lingua, ese triste dialecto chamado xuntés, no que ao percebelleiro fixérono furtivo e ao percebeiro (haberá castelanización máis parva?) déronlle a legalidade do DOG. Se os que accedemos á palabra escrita non nos comprometemos coa nosa fala familiar e da bisbarra o galego será un monopolio rianxeiro, ou así. A risco de confundir (que o vexo difícil, pois sempre -case sempre- poño ao pé da palabra galega o termo científico) prefiro defender a palabra herdada dos meus.
    E cando non dou coa palabra que necesito, logo dunha rebusca esixente dende Sarmiento ao Estraviz, verdade é que arrisco e non teño medo a crear un termo novo. Paréceme tamén unha obriga ética e estética.

    Vaia, desculpa este rollazo, que xa acabo, pro aproveitei a ocasión para explicarme un chisco, pois non é a primeira vez que alguén, enviciado no dicionario Xerais, que non será o teu caso, me recomenda uniformidades parecidas.
    Por certo ben sei que eres un tan esixente recontador de paxarada, actividade que tanto me amilagra e admiro, coma eu lector compulsivo de dicionarios.
    Unha aperta agradecida, saúde e sorte.

    ResponderEliminar
  3. Respeto, como non podía ser menos, o teu criterio. Pero non comparto en absoluto o resto. Iso do galego imposto pola Xunta, dos urbanitas neofalantes, etc,.. é un discurso que creo que debe ser superado.
    No será que persiste aínda un problema típico da idiosincrasia galega?: a incapacidade que temos para acatar e rexirnos por unha norma, mesmo as que van en beneficio de todos. Non hai máis que ver o que opina a xente de a pé sobre as normas de tráfico (iso de que "só están para recaudar"), por poñer un exemplo ben cercano.
    E non pretendo defender nin á Xunta nin aos da Academia galega, nada máis lonxe.
    Eu fun reintegracionista durante anos, e me parece importante ademáis lembrar os nomes populares (peizoque, leitón, buxato,etc) e os localismos, pero non sei eu se iso servirá para entendernos mellor ou pior.
    Unha aperta
    Xabi Prieto

    ResponderEliminar
  4. Moi boas Xabi...obrigado por todo.
    Eu tampouco teño nada contra a Xunta, pro si co consumo compulsivo da Norma Lingüística como se o único galego posible fose ese. Que dende logo ten sentido pra unhas normas sintáticas e ortográficas que eu, dandismos estilistas aparte, procuro seguir, (pesia a que na miña vida laboral, xa me acometeron con tres normativas diferentes, non está mal). Pro unha cousa moi diferente é a uniformidade semántica que só é causa de empobrecemento da linguaxe e conleva un uso da lingua estupidizante e adormecedor.
    Contareiche un caso que o mellor ilustra o que penso. As normas "acordadas unanimemente polos expertos" ditaminaron que o patronímico dos naturais de Cedeira debería de ser "cedeirenses". Non sei onde poideron imaxinar metedura de zoco tan requintada, seguramente, sospeito con fundamentos, da lectura da voz Cedeira na Enciclopedia Galega, na que o meu querido e admirado Rafael Usero, utiliza esa expresión para castelanizar a voz cedeiresa, e xa que logo galega, "cedeirés", que ao Usero non lle parecía suficientemente sonora e musical para a lingua gongorina. Velaí como unha verba castelá se fai de uso obrigado no galego normativo da Xunta, desplazando, e desprezando, a voz galega natural de toda á vida.
    Teño para min que o consumo pasivo, compulsivo e non reflexivo, da linguaxe dictada actúa coma un estupefaciente da intelixencia que deixa de cotío estupefacto e se abusamos corremos o risco de nos volver estúpidos.

    Tampouco teño nada contra os urbanitas neofalantes, ao contrario son dos meus grupos sociais preferidos: neles vexo o futuro da lingua. O que si lamento é a predisposición dalgúns poucos a impartir catequesis doctrinaria.

    Por certo, existe a idiosincrasia galega típica? Eu e a psicoloxía dubidámolo. Pro... a incapacidade de rexirse por normas non atinxía máis a tópica idiosincrasia española? Non foi un pensador español, Balmes se non me engaño, quen dixo que os españois só admitirían unha constitucion diminuta que rezase así "Artículo primero y único: este español está autorizado a hacer lo que le de la gana"?

    Pois eu nunca fun reintegracionista, pro aspiro a que un día a Galizia e o Norte de Portugal, esas irmás viradas de costas e que non saben a unha da outra, se dean a volta, se miren aos ollos, se recoñezan e se fundan para sempre nunha aperta indisoluble. Daquela xa armaremos unha norma común, mentras tanto esta malpocada, varia e fermosísima lingua galega hanos de servir para nos entender dabondo entre nós, pesia a todas cantas uniformidades reduccionistas a queiran limitar.

    Non me tires polas zocas, Xabi, que me saen uns comentarios longos de máis. Ben se ve que teño unha teima coa lingua. Desculpas, prego.

    Unha aperta garimosa. Non perdas as mañas.

    Rafa.

    ResponderEliminar
  5. Graciñas por darme a razón en todo. Eu non o expresaría mellor...
    Unha aperta
    Xabi
    Posdata: o tal Balmes, sen dúbida, era un galego disfrazado. Qué sabedoría tiña!!

    ResponderEliminar
  6. Boas Xabi...o sentido do humor é a máis intelixente maneira de acadar o coñecemento... paréceme...moi obrigado por ser coautor deste bló. Sigue por aí, non nos deixes.
    Rafa

    ResponderEliminar