No corazón da escura verdescencia...

 ...das selvas macaronésicas do noroeste do Noroeste. Velaí, no santo de cima, agrisallada pola brétema poirenta do serán e atacada pola praga eucaliteira,  un dos últimos currunchos de mato enxebre da bisbarra.

A el nos encamiñamos estoutro día para comprobar a pervivencia nas súas beiras de dous felgos macaronésicos extraordinarios: Culcita macrocarpa e Hymenophyllum tunbrigense, respectivamente o de frondes máis longas e poderosas e o máis diminuto de todos, non máis ca un brión dos que recobren as penas.

E ao tempo avaliar o grao de conservación dos seus habitats: tíñamos tristes noticias de que afeccionados ao trial ou enduro ou algo así, deran en andar facendo  "deporte" polo monte arriba.

Nas augas do val do río, nas beiras húmidas dunha cuneta da pista, andaba esta rá vermella...

...revoando, releando por unha branquiverdosa femia, andaban dous fermosos machos limón...

...pousada na punta dunha póla dunha árbore, estaba esta Nymphallis antiope, unha fermosa barboleta con poboaciós moi escasas, un verdadeiro achádego, unha sorpresa, unha ledicia...

 ...e as anemones, mapoulas do río, aínda alumbraban as beiras, esta pareceume unha trifolia, pro deixa a ver, tres follas tiñas...

Afortunadamente non encontramos restos recientes de práctica de "deportes" destrutores máis alá da zona de pistas e camiños, e pouco á pouco fumos indo rego adiante e arriba, amodo e con coidado esquisito, mirando moi ben onde poñíamos os pés, entrando con reverencia relixiosa na escura tebra verdescente, dun dos últimos templos das selvas macaronésicas do noroeste do Noroeste...

 ...que neste rego cría importantísimas colonias de Allium victorialis, na hora aínda sen a flor floreada...

 ...e tamén de Polygonatum odoratum e  Luzula silvática, dúas fermosas herbas cada día máis raras de ver.

Algunhas das súas ribeiras andan recubertas de Woodwardia radicans, ese espectacular felgo da Era Terciaria, que sobrevive na nosa terra dende que, hai centos de millós de anos, esta era un mesto bosco tropical.

Grupos de trombós brancos, Narcissus triandus, adornan as beiras, por acó e por aló...

 ...e suaves molidos de brión recrean ironías sobre arte moderna nos vellos toros das árbores abatidas,  coroadas de sarandiños frolidos...

 ...e festucas, anemones, narcissus, violas, luzulas, aliums, xacintos bravos, saxífragas, brións, felgos, sarandiños,  van conformando, nun acordo perfecto, a verdescente escuridade...

... á sombra dos loureiros, carballos, acibros, pradios, salgueiros, abelairas, ameneiros, freixos, albedros... que  medran vizosos ao compás do rego  continuo da humidade,  que ascende dende a auga escumante das fervenzas bruantes, ledas, de seguidas...

...que non han de deixarnos en todo o camiño, enchendo  os nosos ouvidos dun baldordo remuiñante e húmido, pracenteiro e grato, madialeva non ser o maino marmurío dun regato, se non o  fero ruxir dun dragón sinuoso, destemido de voráxines bravas...

...que só se amansan nas ribeiras frolidas, de dondas penas refeitas, as molladas escuridades das que, se alfómbran cun tapete de verdescuros campiños do diminuto felgo que buscamos: Hymenophyllun tunbrigense, ao fin.

Non son poucas as penas, e as cortizas vellas dulgunhas árbores, nas que aparece este diminuto e valiosísimo felguiño tropical, protexido, incluído na Lista Vermella coa categoría de Vulnerable; de presenza rara ou moi escasa en toda a súa área de difusión, dende os Trópicos e  as Illas da Macaronesia ata algúns puntos do oeste da Irlanda e da Gran Bretaña, recibindo  o seu nome da localidade inglesa de Tunbrigde Wells, onde se debeu de citar por primeira vez.

Este felguiño require uns condicionamentos biolóxicos moi estritos, de humidade permanente e temperaturas suaves no inverno, acompañado de rochas acedas nas que poder desenvolverse e enraizar, e con carencia particular de nitróxeno. Na nosa bisbarra  con numerosos nichos biolóxicos nos que poderen medrar críase asemesmo, no Río Seixo da Capelada, o Hymenophyllum wilsonnii, sendo a única localización coñecida para a Península Ibérica. Todo un arruallo do noroeste do Noroeste que deberíamos de coidar e preservar defendendo os seus hábitats: as escuras selvas dos regos esgrevios.

Os hymenophyllum son un amplo grupo de pequenos felguiños que reciben este nome mor da  composición de  hymen, lámina, membrana ou maimiña, con phyllon, folla, o que nos refire á extrema delgadez das súas frondes que con toda facilidade deixan traslucir a luz, ainda a moi pouca dos escuros currunchos que ocupan. Mirade e vede.

O Hymenophyllum tunbrigense cría os soros que conteñen as esporas en inclusios (esporanxios) que se dan no arranque das frondes e andan protexidos por unhas valvas dentadas e características, como se pode apreciar nas imaxes que a seguir van, conqueridas con máis fortuna que talento.

E satisfeita a  teima e a obriga de rexistrar cumpridamente aos felgos fílmicos, polo delgado da fronde digo, seguimos o noso recoñecemento da bravía canle do rego, que non deixaba a cada pouco de amilagrarnos con algunha deliciosa aparición.

Velaí cima de texto ao Carabus gallicianus, un endemismo galego que pouco á pouco ve restrinxidos os seus territorios, pro que neste rego amosábase de cada pouco, dándonos a entender que ten que ter poboaciós activas e abondosas. Outro motivo máis pra defender as singulares selvas macarónésicas do noroeste do Noroeste.

Un couto da enxebreza. Un territorio singular e único. Unha xeografía da exuberancia e a vizosía. Un espazo de valores bioxeográficos extraordinarios. Unha matria da beleza que se abría ao noso paso sen deixar nunca de ofrecernos o galano xeneroso da contemplación do paradiso perdido.

Un paseniño de cadencias antigas, de recendos vellos que ulían á máis necesaria modernidade: a de salvagardar estes mínimos currunchos de pureza para dende eles, e das súas sementes de vida, facer agromar un mundo novo que coute ao esmagante e empobrecedor eucalital nos seus xustos termos:  que sen deixar de dar economía aos humanos, permita tamén  darlle vida á xente.

Paréceme a min que se ao eucalital se lle impide o enraizamento en determinados ambientes, se se deixan determinadas zonas para o desenvolvemento do bosque propio -a sen par selva macaronésica-, se somos quen de rexenerar determinadas concas fluviais e tornalas en todo o esplendor do ser quen foron, (que as imaxes que acompañan esta entrada permiten aventurar) outro niño económico haberíamos de crear: o do turismo ecolóxico de calidade. Ese mesmo que anda a criar negocios sostibles e de futuro en tantas outras comunidades: que ofrecerían o que non teñen por poder ter o que nós temos: unha natureza única, orixinal, de biodiversidade requintada,  extra-ordinaria e por iso mesmo privilexiada.

Librar á nosa terra do liberalismo economicista que anda a permitir a salvaxe e incivilizada invasión eucaliteira de todos cantos eidos (bosques fluviais, regadíos, beiramares, ouzais...) poidan ser prantados e asoballados, ofreceranos unha oportunidade de intelixencia e haberanos de dar posibilidades futuras de desenvolvemento que, de seguir coa actual política liberaloide, veríamos toradas,  ao facermos desaparecer   unha das máis requintadas herdanzas de riqueza natural que se poideran concebir. Sentidiño: iso que tanto se demanda. Ao mellor por escaso.

E entre laios do espíritu e bruídos dos rego, entre brincos de auga e chanzos de brión, apareceron diante dos nosos ollos, revelados na escura verdescencia, os primeiros pés de Culcita macrocarpa e a  brilante claridade das súas frondes inmensas.

Encostados a unha fervenza escumante para poderen ser regados pola humidade permanente, que tanta falla lle fai a esta felga, os poucos pés desta ameazada, e moi protexida especie, (endemismo iberico macaronésico), extendían as súas amplas frondes polos aires do bosque, destemidos da altura e temerosos da directa luz solar, da que non gostan: dánse por iso mellor nos regos que miran a norde.

Cerca de  coarenta pés deste xigantesco felgo  poidemos recontar, algúns deles co correspondente laciño rosa luminiscente dos botánicos universitarios que os andan a estudar. Na hora, as culcitas, están a levantar as novas frondas. Unha espiral de espranza. É un espectáculo natural único contemplar o tamaño, a densidade e  a fortaleza anovada destas pólas novas, vizosas e punxentes. Que o sexa por moitos anos.

Con eles enchendo o ánimo, repousamos ao carón dos felgos, pousados nas follas vellas dos carballos, merendando algo nós e merendándonos a nós as carrachas. Ulindo de cerca á pequerrechiña flor do sarandiño, que enchía o chan todo canto a vista daba, fomos deixando pasar, cos ollos entrepechados e os sentidos abertos,  a luz escura do mato de fóra adentro, enchoupándonos a ialma de verdescentes lembranzas e a memoria de recendos de humus umbroso, froitador e antergo.
Intres  nun paradiso, nunha illa da felicidade, nunha macaronesia.
Era a hora de virse vindo.

Amodo e coa mesma calma respectuosa e relixiosa coa que subíramos, retomando a observación deste mundo perdido pola face do revés, outro é sempre o camiño de volta, sen présas, que o mundo ha seguir xirando tolo, fúmonos despedindo, con bicos de palabras faladas en voz baixa, deste curruncho de xeva coa ilusión de sabermos que todo aínda non está perdido e reconfortados coa espranza optimista de agora sermos quen de imaxinar unha resurrección de todos nun paradiso  verdeluz.

Onde nós pasáramos uns intres que poideran ser eternos.

E ao chegar abaixo todo acabou onde empezou: unha maneira coma outra calquera de rematar a andaina e esta entrada, co agradecemento de sempre por me acompañar, e tamén me acompasar, nos meus paseniños macaronésicos.
Mil gracias mil, miñas donas, meus señores.
A mandare.

Despós de data: Debe saberse que estou moi obrigado con Miguel Fernández, galego das Alpujarras, por me ensinar este fermoso curruncho da miña terra que eu descoñecía. E en débeda permanente por tantas outras cousas, que el sabe e ninguén máis ten por que saber. Unha forte aperta, meu amigo.

Despós de data: obrigado a unha ensinanza de Juan Manuel Tojeiro que me aprendeu, nun comentario que podedes ler, a palabra sarandiño coma a da fala tradicional capelada aplicada ao Vaccinum myrtillus, (arando noutrures), dei en cambear, e sobrancear en cor azul, arandeira  por sarandiño. Que se saiba: a nosa fala sempre por diante. Mil gracias mil Juanma, nada máis fora por esta verba este bló xa estaría xustificado.

VídeosMínimosdoNoroeste

Culcitas e hymenophyllums

Achegos:
a) Para ampliar algo máis do hymenophyllum premer acó.
b) Todo o mundo das imaxes de Google sobor do hymenophyllun en premendo.
c) A ficha do Libro Rojo de la Flora vascular amenazada para a culcita eiquí.
d) Todo o mundo de imaxes de Google para a culcita si premes.
e) Con perdón, dous achegos a entradas deste mesmo bló acó e acolá.

Nota marxinal: Veño de ler no diario El País a noticia de que durante o mes de marzo apareceron mortos polas costás cantábricas centos de galos de mar (Fratercula arctica). Non sei se o que apareceu en Vilarrube  figura nesas estatísticas. En todo caso agora sabemos que non foi un caso illado, se non un outro dun  andazo do que de momento non temos unha explicación coherente. Só miles de vítimas inocentes. Ollo ao piollo. Podedes ler a noticia do xornal madrileño  acolá.