XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

luns, 28 de novembro de 2011

En Carinno, gorullos á carón.

Pesia a garimosa e indíxena amizade con que os nativos de Cariño acollen a todos cantos forasteiros teñen o valor de achegarse a súa nordestada vila, o topónimo  non se desprendeu da facultade amorosa dos seus habitantes, proverbial sen dúbida,  senón dun antigo e supostamente primeiro poboador latifundista romano, Carinnus, que con moitas probabilidades adicaríase xa daquela á industria conserveira do peixe,  á súa salgazón e   transformación na famosísima e apreciadísima salsa garum, coa que todo o Imperio Romano aduvaba calisquer dos seus manxares, e  tiña na costá galega dos séculos II e III a máis importante rede industrial a nivel mundial da súa  elaboración: non existía ría ou pequena enseada galega que non tivese a súa fábrica de garum, que (...quen o dúbida?) era o mellor garum do mundo antigo. Calidade galega: ese as de trunfos na mao (...esa Danca!)   co que estamos, aínda agora, aprendendo a arrastrar.

Enténdaseme por que, xa que logo, e con todo o cariño do mundo, encetase esta entrada chamando Carinno ao noso querido Cariño. Cousas dun afectado pola Historia. Desculpas, prego. 



Por razós que non veñen ao caso dei en andar unha outravolta pola localidade que garda ao Cabo Ortegal. Rematados os engheinos que ate alá me levaron, fun dar unha volta pola praia da Concha, coa vontade de debagar os últimos raios do día entre as súas areas vermellas e na seguridade de que algunha xente de pluma e froixel andaría repousando á morna caloriña da última raiola do día.

Un pequeno grupo de seis gavitas, tamén chamadas garavitas, e por Cariño "ghorullos",  Haematopus ostralegus, andaba coma sempre repousando á carón da area e ao pé da marea. A luz era unha fermosura laranxa, o sol íase de cabeza ao trasmonte e a noite que xa se viña vindo parecía querer xear. A miña cámara, devagariño e como quen non quere a cousa, pediume facer unhas poucas fotos antes do sol  marchar, que sería logo.



E tiña razón. As garavitas (cando poñen o peteiro pra baixo parece que levasen garabata) son xentiña a que nunca ela lles tirara rexistros prósimos e a ocasión da luz doce, ben que pouca, parecía unha lambada de laranxada fotónica que o diminuto sensor da compacta quería degustar. Deille polo pau e deixeime eu tamén engaiolar pola posibilidade de extraer da luz do serán unha imaxe das gavitas cando menos linda e agradable, xa que de calidade non sería posible.


Na praia da Concha de Cariño raro se fai non lles botar un ollo aos gorullos. Eu penso que esta media ducia andan de garda invernal permanente e pouco se moven dela. Ofrecen así ocasión diaria de gozar das horas coa contemplación amodada e prósima da súa leda e fermosa farda, na que sempre ese ollo vermello da en suxerir lembranzas de pantasmas e avisiós.



De sempre foron xente a que me gustou mirar. Cando neno na plaia da Madalena de Cedeira, esa patria de xogos, daba en saber que chegaba o outono  verdá cando nas noites tépedas de finais de setembro ou primeiros de outubro sentía  dende a escuridade da miña cama, e  mesturado co frousar das arrotas,  o choqueletear cantareiro delas e dos mazaricos, que xa chegaran, eu que sabía de onde.

 ,

Agora sigo sen saber de onde é que veñen  cada outono. As garavitas crían en dúas grandes zonas europeas: as costás bálticas, noreguesas e do alto Mar do Norde, e nas amplísimas chairas da Rusia europea. Xente de amplitude de criterio: de mar a fóra e de terra adentro. Eu, ás que arriban por acó, supoñoias nacidas nas costás do norde. Pro seguro que algunhas ca outra chegan dende as estepas rusias.


Na hora á Plaia da Madalena, en Cedeira, non arriban, ou son moi raros  mazaricos e gavitas. Algunha ca outra pildoriña, xa pilros, xa píllaras; algún beirarríos; a colonia de papoias, Larus ridibundus, de toda a vida -entran xa pra xullo- as gaivotas de sempre; os gaivotos; algunha garza; algunha garciña, e de vez en cando algunha cousa extraordinaria que desfrutamos coa ledicia natural que producen as novidades inesperadas. Pro as gavitas que antes eran pan de diario fixéronse raras. En Vilarrube, pro caso, son mellores de ver.



Tranquilos e repousados, botando pouca conta de min que tampouco andaba cerca, adornaban a Plaia da Concha este pequeno grupo de noviños (son os que teñen un anel branco pola gorxa; de sexos non falamos: son pra min indescifrables) e veteranos, cando un fatico de gaivotas, escorrentadas por un perrumano e a súa familia se chegou a onde elas pra ver de alonxarse do can tolo e  do seu matrimonio esclavo.

E alí mesturadas unhas coas outras, as gavitas un aquel amoscadas, foron deixando pasar os últimos raios do sol, que pouco tardou en chegar ao trasmonte e mandar no fío da espiña da Miranda un relumbrón de ouro queimado que enchou o ceo de gloria e a terra de sombras de noite. O tempo do lus con fus principiaba.


Hora pra se recoller e gardar. Encetaba a xear coa primeira fuxida do sol. Hora da retirada. A luz e a caloriña eran idas. Hora da despedida. Das gavitas e de vós, miñas e meus, a quen as présas non poderán impedirme que vos dea as gracias máis sentidas dende a enorme distancia que hai dende estoutro lado da pantalla de vidro, que só polo aprezo se diminúe e  diloe en nada de nada.
Apertiñas.
A mandare.






VIDEOSMÍNIMOSDONOROESTE TV
Cegoña nalgún lugar da Chá.

Nota marxinal: Seguramente haberá que explicar a expresión Danca, que se usou no primeiro parágrafo desta entrada. Danca é o nome propio que en Cedeira se lle dá ao As de Ouros, en calisquer xogo da baralla. Descoñezo no punto se este mesmo apelativo se lle confire  nalgún outro lugar da Galizia. Pra o caso no Dicionario de dicionarios do Instituto da Lingua Galega non aparece. Pro iso non quere dicir que non debamos usar o misterioso nome de A Danca; ao contrario, por sabermos que ao noroeste do Noroeste, posición xeográfica obriga, se gardou un requintado tesouro semántico e expresivo da Lingua Galega, malpocada por maltratada e malusada, deberemos facer o esforzo de normalizar as nosas fermosas verbas. Xa o dixen noutra: mais que só sirva pra que o moderno percebeiro non sexa o legal e o percebelleiro tradicional o furtivo.

Despós de data: Paseando estoutro día polo malecó de Cariño dei en parolar cun vello patrón de pesca cariñés, xa xubilado que me revelou que o Haematopus ostralegus, corre por Cariño, eses son páxaros de inverno díxome, co gracioso nome de "ghorullos". Vén así a aumentar a lista de nomes vernáculos que  Cosme Damián Cousido nos envíou tan amablemente nos comentarios; e por outra banda deume a oportunidade, case me obrigou, a modificar o título da entrada e dúas líneas, pra acompasar as xentes  do noroeste do Noroeste coa súa fala natural. Saibase.

martes, 15 de novembro de 2011

O merlo rieiro

Cinclus cinclus, o merlo dos ríos ou merlo rieiro, e aínda tamén merlo riadego, e por perversión merlo arrieiro,  é unha desas xentes que de sempre chaman a atención de quen os mira: a primeira vez asombrado ao saber que tan pouca cousa é un destemido mergullador de augas bravas senón bravísimas, e   logo, apampanado coa soltura gracia e lixeirexa que este lindo currusco de pluma e froixel amosa de cotío ao facer o seu labor cazador:  pois de feito non pesca tanto peixe coma dá en cazar larvas e insectos acuáticos.
Hai moitos, moitos anos, mireino por primeira vez afundirse, ese paxariño anda tolo, pensei, entre as augas escumantes e fervedoras do Río das Mestas. Nada sabía eu del. Félix Rodriguez de la Fuente aínda non editara o correspondente capítulo, e por certo extraordinario, en Fauna Ibérica.
Pasei moito tempo sen volver a miralo. Para logo xa me amilagrara coa beleza requintada e elaboradísima do traballo do Félix que me   convertira nun  afervoado admirador deste asombroso paxariño: que é quen de ir polos adentros do río, se feros mellor, coma quen anda pola  casa.

Logo daquel primeiro encontro as oportunidades de botarlle un ollo, ben que numerosas, foron case sempre breves e inesperadas: un raio pardo que pasaba voando sobre a superficie do Río Mera; un paxariño precavido que se pousaba no alto dunha pena do Río Mandeo e desaparecía en canto se apercibía de que o miraban; unha extraordinaria aparición nos muros que encanan o Río das Somozas, en pleno parque; unha inesperada e instantánea irrupción entre as rochas da bravísima canle do Rego do Forte; e unha longa observación no Río Xubia, en zona moi humanizada, carretando bicadas pra o niño que construíra debaixo da ponte do Muiño do Pedroso. E para de contar.

Anda, xa que logo, por todos os ríos da bisbarra, pro case sempre coa presencia dunha  avisión aqueloutrada.

Achegueime días atrás a un currunchiño do Río Ladra, na Terra Chá, pra ver de tentar á sorte coa posibilidade da percepción, mais que fose coreña, dun anaco da vida silvestre do merlo rieiro. Ía con fe e espranza: tempo atrás, nese mesmo curruncho disfrutara cos indovindos inquedos, río arriba e río abaixo, -sen escorrentarse da miña presencia e movéndose nunha pequena zona do río- dun acomodado e moi manso exemplar. Agardaba  que o rieiro tivese a caridade de se me deixar ver de novo, aínda que fose un só intre mixiriqueiro.

Xa llo habería de agradecer, xa.


E alí, no mesmo lugar onde da outra volta disfrutara cos indovindos inquedos do merliño, alí  vin brilar, na escura  ribeira de enfrente, a brancura leda do peito do merlo rieiro. Pareime e olleino. Parecía andar de rebusca. Sen se mover dun calmado ribazo do río entraba e saía das augas a cada pouco, levando case que sempre algunha bicada. Arrequecíalle o labor. Aproveitando os segundos en que se mergullaba, pouco paraba polo fondo, movíame eu pra achegarme a ribeira sen asustalo e coa mesma correción funme sentando nas húmidas herbas, acomodando a cámara e dispoñéndome a recibir a lección de naturalismo que quixera explicarme e, de paso e ao xeito de apuntes de clase,  facerlle as fotos e os videos que cadraran.

Na case media hora que pasei sentado na ribeira, pouco se alonxou da mesma encalmada do río. Acabou sabendo de min, pro xa pra daquela eu era unha forma estática que non movía máis  có dedo entre os botós da cámara. Sorprendeume miralo en augas tan mansas: toda a bibliografía dá en asegurar que prefire as augas bravías e moi movidas. Iso si, o seu comportamento era  o que se podía agardar: facía breves inmersións de non máis de 5 ou 6 segundos na rebusca de bichería. Decamiño comprendín por que non se movía desa zona: no fondo había mantenza dabondo. Case que sempre saía con bicada: larvas de tricópteros que descascarillaba con sabencia subido a unha raís da ribeira.


Os tricópteros son unha orde dos insectos que para quen non anda moi situado poden ser confundidas con pequenas bolboretas. O tamaño das antenas, a posición case sempre vertical das alas e a presencia de pequenos pelos no canto das escamas, farannos sempre diferenciar  os uns das outras. As larvas dos tricópteros  (moi coñecidas dos troiteiros que fabrican á súa semellanza requintadas moscas tramposas) segregan, en rompendo do ovo, unha sustancia pegañenta coa que van recollendo pequenas pedras, areíñas, restos de madeira, cunchas... pra confeccionar con elas unha funda ou envoltorio no que se acobillan e gardan, e que vai medrando a canda a elas. Esa funda protectora, relativamente dura, é o que merlo rieiro ten que escachar pra conseguir liberar a dourada e saborosa eiruga.

En realidade, sentado na beira de enfrente, non me decatara dos detalles. Gozando na tranquilidade da casa cos vídeos, foi cando me apercibín do elaborado proceso alimenticio.

Na seguinte secuencia de imaxes, feitas coa técnica da entresaca, de seguro queda mellor explicado ese proceso










Presente con relativa abundancia no norte da Península Ibérica en boa parte dos seus ríos e aparecendo no centro e sur tan só nas zonas de outa montaña, garda na Galizia as maiores taxas de poboación por kilómetro de río. Ao noroeste do Noroeste, xa se dixo, vese por case que todos os seus ríos, pro maiormente con moita discreción e timidez.

O caso deste manso e moi civilizado merlo rieiro do Río Ladra paréceme certamente extraordinario. Non darei acó os datos exactos da zona de habitación  deste merliño. Sáibase en todo caso que é unha parte do río extraordinariamente visitada. En estando eu alí pasaron máis de dez humanos polo meu lado: amilagráronse daquel friqui entrado en canas, hay gente pa tó, que mollaba o cu nas herbas cunha cámara na mao; pro nengún deles percibiu a presencia do merliño. Mellor así.

Escuro, pardo e silandeiro o merliño era unha outra sombra da ribeira, non máis ca un discreto refreixo  das augas ao se mover.


Chega acó a hora das despedidas e os agradecementos. Se mo permitides primeiramente quero agradecer publicamente ao merliño, díxenlle que tal faría,  a súa boa vontade, mansedume e disposición pra colaborar na edición desta entrada. Mellor non se puido portar. Se as cousas non saíron como debían  só a un servidor se lle esixirán culpabilidades.
E a todos vós, miñas e meus, só se vos poderán dar mil gracias mil por andardes aínda aí, abrindo na vosa vida diaria unha fiestra  de amistade aos aires  do noroeste do Noroeste. Que sexa por moitos anos.
A mandare.



Nota marxinal: a técnica da entresaca, como xa se adiviñaría non outra cousa é que gardar como fotos fixas algunha das imaxes das secuencias do video. A calidade gráfica empobrécese por iso notablemente.  Pro paréceme que as posibilidades didácticas multiplícanse exponencialmente. Non sei o que pensaredes vós. Pra ter unha opinión máis formada botarlle un ollo ao videomínimo. En obriga.

VIDEOSMÍNIMOSDONOROESTE TV
Merlo rieiro no Río Ladra

E acó deixamos hoxe estes achegos:

a) O clásico de Vertebrados Ibéricos, información abondosa e de calidade científica; se gustar premer.
b) E estoutra de Fauna Ibérica, menos calidade científica, pro con un vídeo.Acó.
c) E falando de vídeos un achego a Youtube e a un bo lote de peliculiñas.

venres, 11 de novembro de 2011

Olladas no Cabo Ortegal

Viñérase a tardiña maina e queda, empurrada amodo por un  aire do Sur tépedo e recendente, que traía a canda el un nubeiro outo, máis branco ca gris, e unha luz crara, nada nos aires limpados polas últimas augas caídas. Dende a Garita da Herbeira, cabeza da Capelada, adiviñábase no fondal da luz, entre brétemas de humidade e salseiro, a sombra da liña da costá do Golfo Ártabro,  e no seu remate, separado de terra, entrevíase a silueta inconfudible da Sisarga Maior.

Artabria toda no adentro da cunca do ollo.
Imos ver coma anda o día polo Cabo Ortegal, pensei,  hai xa tempo que non vou alá... e aínda parece que hoxe, ao abeiro do pouco vento, e fóra da tempada de turistas, ha de dar en recríar  intres de repouso e folgar, sen outro balbordo ca o brúar escuro do mar, os acres gridos das gaivotas e a fala asubiante da brisa.
O Cabo Ortegal, o vello Promontorium Trileucum dos clásicos, agardaba por min, é un dicir, teso, pardo, arruallado, solitario e silandeiro.

Acodado no petril dos seus muros disfrutei de todo canto a vista me ofrecía: os cantís do Limo, polo que tantas veces temos gabeado, alá nunha mellor xuventude; os esgrevios aguillós eternos; a marea, na hora máis morta ca viva; a abra de Cariño, e a súa alfaia maior a Illa Malveira; e fuxindo cara a Leste, a escraquenada costá de Loiba, enmarcada ao fondo polo avance boreal da Estaca de Vares.

Recendos de Atlántico e Cantábrico na mesma uliscada.

O encadre perfecto para fornecer o arrolar das horas co manancial de  harmonía de sabérmonos na vertua xeográfica do noroeste do Noroeste: o Cabo Ortegal.


A ollada esvaraba pola flor das augas, entreténdose co paso, áxil e elegante dos mascatos que viñan todos do adentro da ría, pasaban ao rentes da Malveira e seguían a sur collendo entre os aguillós e endereitándose á Punta do Limo. Un galano pra os ollos.


Demasiado lonxe pra pensar en pillar unha imaxe nítida e crara do seu voar, divertinme en tentar acadar algunha foto xeitosa do seu paso ao pe das penas...



...contrastando coa escura beleza xeolóxica das dunitas e as ecloxitas, os chamados graíños negros, as máis antergas pedras do planeta...




...e a indiferencia das chíscalas, que repousaban no alto dun con ben estercado, abeirado a sur da Insúa Maior...





Os mascatos non deixaron de pasar en toda a tarde, ben que non en grande número. Coma sempre neles en grupos pequenos e espaleados, nos que se apreciaban algúns noviños. Por veces ían entre a Maior e os Tres Irmaos, por veces a norte do Cabalo e tantas outras entre a Insúa Maior e terra...


...daquela era cando tentábamos facer algunha foto...


...sabendo que a distancia era máis ca as posibilidades...


 ...pero confiando na salvaxe fotoxenia da costá pra regalarme algunha imaxe...


...e sempre, alonxado de min,  despreocupado de todo,  deixando ir indo, disfrutando das acariñas da brisa... na que de vez en cando viaxaba a voz da cincenta, quen véndome ausente do mundo, pousou ao meu lado...

Unha lanchiña mariñeira guiada por un cariñés destemido, veuse vindo a pescar ao medio e medio das rochas e a visitarme na miña ausente contemplación do mundo.

Para daquela a voz chiante dun falcón chegou aos meus sentidos, dende algún lugar agachado por debaixo das rochas do faro...


...e alí  esculquei cos largavistas as penas, coa vaga pro firme espranza de dar con el...


...que xa hai moito tempo que non lle voto o ollo a algún, e sempre foi xente da miña confianza e amistade...


 ...dende que anos atrás ía todas as tempadas a seguir a crianza dos falcós da Falcoeira, na abra do Campo do Castro, baixo da ermida do Corveiro.


Alí estaba. Distinguir a súa forma inmóbil, coma sempre no outo da pena, enchou de ledicia e satisfación a tarde no cabo e deulle ao día a leda dozura das visitas  inesperadas... e benqueridas.


Mais que soubera que a lonxanía era moita e as posibilidades dunha boa imaxe, en foco e nítida, eran realmente nulas...


...as ansias de levar comigo algunha imaxe da falcona, tal me parece pro pouco sei eu, leváronme a afirmar o pulso, asentar a cámara e mandar mil oraciós interesadas os numens das pedras.


O resto do traballo xa llo encargaría eu a fotoxó.
E aínda non me queixo duns e doutros.



 E logo dunhas ducias de fotos, vendo que non quería moverse pra darme outro perfil e que a tarde xa se viña caendo na noite, dei en irme mandando mudar, iso si, non sen antes aproveitar pra me despedir da Malveira, e ao tempo, e con tal ocasión,  de todos vós, miñas e meus, a quen desexo facerlle chegar o meu agradecemento por me acompañar de cotío. Apertiñas.

A mandare.



VIDEOSMÍNIMOSDONOROESTE TV
 Falcón e mariñeiro en Cabo Ortegal