XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

martes, 26 de xuño de 2012

Surbias, veratros, verdegames...

Unha destas últimas tardes mandeime a  dar unha volta pola Capelada, tanto por ver como anda o monte coma por revisar algúns espazos onde certas especies sensibles e raras adoitaban recriarse. A pequena poboación de Veratrum album que xa se citara noutra ocasión neste mesmo bló, era unha das miñas visitas inescusables.

Faláramos daquela  da presenza  da pequena colonia, sete exemplares dixéramos, de Veratrum album na Serra da Capelada. Certo que a existencia desta especie  na nosa serra era coñecida dende hai tempo. Concretamente coñécense e cítanse algúns pés dende o  ano 2003   nas outas abas dos cantís da Herbeira a algo menos de 600 metros de outitude e mirando cara ao norde.

 A novidade pois que poideran ter estes exemplares  do nororeste do Noroeste que hoxe damos a coñecer  e sabere que están situados  en cotas máis baixas,  perto dos 400 m., e nun habitat completamente diferente: as ribeiras sombrizas higroturbosas do Río da Braxe, rodeados de salgueiros, uces e agrostis sp., en tarreos enchoupados de auga; espazos biolóxicos estes, por certo, perfectamente adecuados pra o desenvolvemento da planta.

 Aparece esta poboación en ambas as dúas marxes do Río da Braxe nun número de once pés a razón de sete en grupo compacto na marxe dereita e catro na marxe esquerda en tres grupos diferentes: dous pés solitarios e os outros dous pegadiños o un ao outro. Os exemplares solitarios da marxe esquerda están na hora perfectamente conformados, cuns tamaños aproximados entre 150 e 160 cm, presentando xa as panículas perfectamente floreadas. Os outros pés, de ambas as dúas marxes, presentan un estado de crecemento moito menor, apenas si levantan 40 ou 50 centímetros do chan.
  
A floración desta lilácea, no que atinxe aos exemplares do Río da Braxe, é de cor verde amarela, o que as podería clasificar na variedade virexcens sendo o caso de se rexistraren  con maior frecuencia na súa área de distribución as variedades de flor branca, velaí as razós do nome album otorgado a especie. Esta colonia do río da Braxe podería así ser nomeada, ao meu parecer como Veratrum album var. virexcens. Secomasí non houbera mellor opinión en contra.
Veratrum album,  é especie montañesa, dos 600 aos 2800m. e esténdese por amplas zonas europeas, dende Laponia a Península Ibérica, con poboaciós principais en Alpes e Pirineus. En España aparece tamén nos Cordais Cantábrico e Central e e en Portugal pola Serra da Estrela. Na Galicia, loxicamente ten as súas mellores colonias nas montañas orientais e citáronse apariciós puntuais na comarca do Xallas e Coristanco, así como as citas xa comentadas da Herbeira e dende agora esta nova que hoxe presentamos  e reproducimos aquí das beiras do Río da Braxe.
Especie tóxica e mediciñal, ("purga por arriba y por abajo" escribíu con graciosa mestría gráfica o Padre Sarmiento) usouse pra o coidado do gando, sobranceiramente as ovellas, facendo para elo un cocimento coas súas follas e raíces e refregando esta cocedura polas partes do pelexo do animal "para quitarles la roña y la morriña", Sarmiento dixit. En Multiplantas.com refírese este texto de Bernardo Cienfuegos, eximio e pouco coñecido tratadista botánico aragonés dos séculos XVI e XVII, autor de  Historia de las Plantas, un manuscrito iluminado  en sete tomos  nunca publicado, que se conserva na Bibloteca Nacional: "Cuando se trataba de concluir con este discurso me acordé de los ganaderos de tierras de Segovia, que para curar la sarna al ganado, en lugar de la miera, que es aceite de enebro, usan el eléboro blanco de esta manera: cortan las cebollas y raíces del veratro y después de cocerlas en una caldera toman unas matas como escobas, y estando caliente, lavan con aquella agua caliente los ganados de cualquier género que sean, y aún los perros y borricos si tienen sarna, y al cabo de unos días curan todos. Dicen que es mucho mejor que la miera porque no pierden ni cortan la lana". Aí queda.
Houbo de confundirse con Gentiana lutea, alá onde ambas as dúas especies se dan xuntas, (Ancares, Courel, Trevinca...) causando mesmamente accidentes mortais por inxestión das tisanas realizadas coas súas raiceiras. Xa dixemos que é planta estremadamente tóxica. Convirá neste punto lembrar que un dos nomes cos que o Veratrum album corre en lingua castelá é o de "hierba de los ballesteros" por usárese por estes pra enveleñar as puntas das frechas e azagaias.
E falando de nomes do Veratrum album, non ha de ser menor o intrés de indicar algúns cos que se  vai coñecendo por Galicia adiante. Losada, J. Castro e E. Niño, na súa obra clásica Nomenclatura vernácula da flora vascular galega, Xunta de Galicia, (1992) ofrecen as seguintes sinonimias: heléboro branco, veratro, surbia e, como non, herba do lobo. Heléboro ténselle chamado ás veces por confusión co chaveiro (Helleborus foetidus, que en castelán chaman tamén "hierba de los ballesteros". Nos dicionarios de Franco Grande e Carré Alvarellos diferenciarase claramente os termos chaveiro pra H. foetidus e surbia pra V. album) e Sarmiento usa eléboro blanco (sic) e asimesmo veratro e vedegambre ou verde-gambre como palabras casteláns, preferindo surbia coma palabra galega . A páxina Anthos, do Consello Superior de Investigaciós Científicas, ofrece unha ampla mostra de vernáculos recollidos, entre os que allo do lobo, verdegambre e burbia, este tomado ao mellor de Sarmiento, ampliarían o vocabulario. Sáibase: o dicionario da Real Academia Galega recolle veratro coma a forma correcta, se non única, para este taxon. As súas razóns non se me acadan.

 O Padre Sarmiento,  imprescindible na nomenclatura naturalista en galego, fai ampla referencia ao étimo surbia, que el recolle en Ourense, Maragatería, (Rabanal) e tamén "en la Montaña hacia Carrión" dando a entender  que surbia sería o nome co que se coñecería ao Veratrum album no galego occidental e berciano: por certo a única zona na que existiría na abundancia necesaria pra sere coñecido e xa que logo recoñecido cun nome de seu. Surbia,  está abondosamente comentada nos  escritos do ilustre bieito ponferrado tanto en relación con algúns dos seus sinónimos, vedegambre por exemplo, canto polos  seus usos menciñais e ás referencias ás diversas plantas, xeralmente euphorbias, ás  que Sarmiento chama tártagos, que por Galicia adiante van alcumadas asimesmo co nome de surbias.

Escollamos pra as nosas do Río da Braxe o nome que mellor nos cadre. Surbia se queremos homenaxear a Sarmiento, veratro se queremos seguir a Academia, verdegame ou vedegame se queremos facer honra da súa peculiar cor floral. Tanto terá. Recoñecer a súa presencia na nosa serra, valorar o seu extraordinario cabdal de orixinalidade botánica que  achega, unha outra vez máis, unha especie de outa montaña ás nosas casas e defender na súa mellor integridade a enxebreza da nosa bisbarra, ha ser sen dúbida algunha moito máis importante que escoller entre lles chamar surbias, veratros ou verdegames. Ao caso, escollamos a que escollamos non haberemos de errar.  Todas elas van vestidas coa fermosa maxencia natural da lingua galega, esa brisa de voces, ese susurro do roce do aire coa pedra e coa uz que se volveu palabra nos beizos.

Moito obrigado, miñas e meus.

A mandare.



Nota marxinal: Servidor, coma seguramente algún de  vostedes, está divertidamente ocupado en tentar dilucidar que extraordinaria maladía física do gado merino é esa da morriña que Sarmiento arrima a doencia da roña, cunha tal pasmosa naturalidade que nos obriga a pensar que a morriña, (actualmente sensibilidade inquedante, se non doenza da ialma,  perfectamente recoñecible), debeu ser nalgún tempo algunha enfermidade cutánea, loxicamente perfectamente recoñecible polos seus lectores, provocadora, ao mellor,  dun desacougante proer na pel, que por unha metonimia estilística da causa polo efecto, exacta ao dicir roña e supoñer sarna, dera en traspasar o seu significado ao  pruído que na ialma  provoca a ausencia da patria querida. Xa o dixen, tenme entretido este acertixo. Hai quen saiba a solución?


Quedan estes achegos:
a) O clásico de Flora Ibérica coa magnifica información de costumbre.Preman.
b) Do nome surbia no Dicionario de dicionarios, abondosas referencias ao Padre Sarmiento. Acó.
c) Sobre Bernardo Cienfuegos Clic.
d) Achego á "Aportaciones a la flora de Galicia VI" onde se publica o descubrimento de Veratrum Album en "al lado de un riachuelo en una ladera con gran pendiente y humedad orientada a norte" o que aos que sabemos do cantil e precisandose  que está no Concello de Cariño, só pode ser a escorrentía de augas, e non "riachuelo" que por acó chamamos Río Teixo.Entrar.

mércores, 20 de xuño de 2012

Candilexas

Andaba eu estoutro día feliz coma unha perdiz desfrutando da amabilidade de Toñito do Barqueiro, autor do bló amigo Cousas do Norte, quen me andaba a ensinar unha pequena colonia de orquídeas da especie Platanthera bifolia que, por un prodixio da resistencia natural das especies sobreviven, nunha suave ladeira dun pequeno cabedelo dos marouzós do areeiro da  Plaia de Esteiro,  ás fozadas do porco, ás pisadas dos campistas eventuais e aos paseos desprevenidos de humanos e humanas. Que resistan por moitos anos e que vostedes os conten.


O día limpo e azul convidaba a dar un paseo e encamiñámonos ate a punta da praia fronte da gaveira que acó chaman A Herbosa. A terra nestes primeiros días de xuño está feita un primor de flores. O camiño, un carreiro manso entre felgos, flores, uces e toxosbaixos déixase andar azosamente. O aire arrecende e o arume anaga unha paisaxe extraordinaria. A vista, atravesando os esgrevios e bravíos agullós de louseira negra, conforma unha das visiós máis fermosas e menos celebradas do Norde galego: o Mar de Mañón.
A illa Herbosa, coma boa gaveira, anda chea de gaivotas criando. Ollamos cos prismas e non miramos cría nengunha. Se coñece que a cousa vai retrasada este ano. Riba dalgún illó as gaivotas  presiden a nosa visita. Da gosto velas conformando tan fermosa silueta contra os ceos claros.
As malvas do mar, Lavatera arborea, adubían as penas, como acostuman facer pola contorna do noroeste do Noroeste en toda canta illa, illó, con ou gaveira teña un aquel mínimo de terra no que enraizaren.  A algunha, mesmo a cristianaron: á Malveira de Cariño, digo. Recortadas contra da negra sombra das pedras do cantil, as malvas ofrécennos  con primeza o seu perfil de cor e luz.

Un escarabello cerambícido anda a esconder súa cabeciña breve (os longuicornos parece imposible agachalos) entre a pétala alba dunha margarida da costá, Leucanthemum pluriflorum, unha flor tan coñecida coma pouco recoñecida. ¿Quen sabe que é un dos valiosos endemismos do noroeste?

Toñito faime reparar no borrón grana da Orobanche foetida, non é a máis abondosa das orobanches da nosa bisbarra norestada: terra na que, dende logo,  a Orobanche hederacea leva a palma da abundancia, pesia a ser na opinión de Xosé Ramón García taxon raro de máis por Galicia adiante.

Pregúntolle ao amigo Antonio se por acó non se dá a Thapsia villosa, unha umbelífera de fermosa mostranza amarela. Dime que de que el saiba por estes cantís da Praia do Esteiro non alumbra. Cousas do misterioso norde: nun estante do bareto da praia, sorpresivamente, aparecerá a  ocasión de retratala. A  señora que atende o negocio contaranos que lla trouxo unha amiga  dende o cantil  da  Praia do Picón "que disque alí había moitas".


En canto as folganzas das horas escolleron a formulación, clásica pra  cedeireses e espasantinos, da festividade do día do Santo Antón decidín aproveitar o día pra, en rematados os labores propios dun escravo do fogar, adicalo a percorrer os descantís de Loiba e do Barqueiro na rebusca da   Thapsia villosa que (ao mellor vai sendo hora de que se diga) en galego corre co fermoso nome de candilexa: na hora esquecido se algún día o coñecimos. Nas campeiras do Picón, tal coma advirtira a señora do bar da praia   había  candilexas a feito. Unha ledicia, unha delicia.

Taphsia villosa, a candilexa digo, é unha umbelífera de grande porte, pode acadar os 2 m., de talo groso e xeralmente verde ou verde amarelado e raramente, coma noutras umbelíferas, de cor granate.

Planta de follas grandes e profundamente pinnesectadas, presenta unha morfoloxía extremadamente variable da que se teñen descrito formas diversas, mesmamente dúas subespecies dissecta e villosa e aínda dentro desta as variedades latifolia e platyphyllos. E entre todas elas formas intermedias que fan moi difícil precisar unha taxonomía exacta.


 A candilexa é planta de ambiente mediterrán, estendendo as súas poboaciós polo Sul de Francia, a totalidade da Península Ibérica e o Noroeste de África. Florea entre marzo e agosto, asegún as zonas, e aparece entre o nivel do mar e os 1800 m. de outitude, de preferencia en claros do monte, ambientes subruderais ou matogueiras degradadas, séndolle indiferente a condición dos solos.


As candilexas gostan dos sitios moi asoleados, aguantando moi mal a sombra e os climas continentais severos. Prefire por iso  temperaturas moderadas e intermedias. Agradece os solos enxoitos e mesmo a súa presenza indica una secura moderada nos territorios e unha pobreza notable en nitróxeno.
 A floración é en umbelas amarelas globosas ou semiesféricas, moi atractivas, que se compoñen dun número variable de radios, entre 9 e 29, dunha lonxitude diversa que pode variar según as plantas entre 6 e 20 cm; radios que van  rematados en pequenas umbélulas esféricas que conteñen un número, tamén variable, de entre 18 e 43 pequenas flores amarelas.


O xénero thapsia debe o seu nome, na opinión de Diocórides, a antiga illa siciliana de Thápsos que se atopaba perto de Siracusa, na que se citou por primeira vez a T. garganica. Hoxendía Thapsos vén sendo a  península de Magnisi,  que se xunguiu a illa de Sicilia por un vao que o traballo do mar, coma en Ogrove, deu en ir formando.


As plantas deste xénero usáronse tradicionalmente en menciña popular pola resiña das súas raiceiras, a chamada "Resiña thapsiae" pra combater as afecciós pulmonares, os catarros e mesmo as dores reumáticas. Seica pode actuar tamén coma un potente purgante moi vomitivo e na bisbarra da la Segarra, en Lleida, usábase  como remedio contra a sarna.
Actualmente un dos seus compoñentes, a tapsigarnina, ten unha grande demanda en estudos médicos sobre as alerxias por ser un liberador, non tóxico para as células, da histamina e asimesmo requírese  para estudos sobre a homeostase do calcio. Se pensamos que esta tapsigarnina só se obtén de exemplares silvestres decatarémonos da importancia farmacolóxica que as candilexas poden acadar no futuro.

No pasado tradicional galego a candilexa formou parte das que poderíamos chamar "Flores de San Xoan", ese conxunto de plantas (entre elas a Iris latifolia  da que xa falamos neste bló) que se adoitaban colocar na noite de San Xoan (en Cedeira na Parroquia de Santalla de Cervo outramente) nas portas de entrada ás casas,  prendidas das carabillas pra protexer as vivendas nesa noite principal dos meigallos e os feitizos.

E vaiase quedando por hoxe a cousa neste punto. Agardo que algo novo, un nome, un dato, un lugar, unha tradición, poidera quedar rexistrado nos coñecementos de alguén de vós, miñas e meus, de xeito parecido a como  eu os  aprendín pra podere entrallar esta entradiña, pois ao empezar a escribila pouco máis sabía que o nome de Candilexa en Cedeira, dábanllo de alcume a miña veciña Cándida, que en paz descanse, viuva humilde, miúda e nervosa, quen todos os anos me pedía e eu  lle regalaba de mil amores, algunha rosa e unhas póliñas de reinaluisa das que florean no meu pequeno xardín, pra facere a auga de rosas da mañanciña de San Xoan, e que ela sempre me agradecía con moi sentidas peticiós lastimeiras polas ánimas dos meus defuntos.

Vaia hoxe esta entrada, xa que logo, polas ánimas de todos nós.

Mil gracias mil.
A mandare.



Nota marxinal: certo que Tapsia villosa, aparte de candilexa, o nome máis usado, corre, como non podía ser menos, con algún ca outro. Escoitémolos: canafístula, pancierva, nabo monstroso, carralexo, e aínda herba do lobo.

Alá van estes achegos  pra ampliar a información sobor das candilexas:
a) A ficha botánica correspondente a Flora Vascular. Premer.
b) Un acceso a Asturnatura, páxina sempre moi recomendable.Acó.
c) Un lazo a  BIGA (Biodiversidade en Galicia) que coma sempre regálanos excelentes fotos descritivas.Clic clic.
d) Acceso ao PDF de Floraibérica, correspondente ao xénero Thapsia, de onde se extraeron a maioría de coñecementos que sustancian esta entrada. Coma sempre magnífica información científica e ilustraciós a plumilla de calidade. Do mellor.

martes, 12 de xuño de 2012

A memoria da luz


Galicia, lar da luz. Da primeira luz que vimos. Da luz que día a día crea as formas e recrea as sombras. Da luz que se fai ledicia nas cores e anguria nas escuridades. Da luz que nos guía polos craroescuros da nosa Historia e nos promete albas de gloria. Da luz que nos regala as caloriñas no inverno e que mornece da alborada á noitiña os trafegos dos días, os sufrimentos das horas, o pruído dos intres do agora.

As luces de Galicia, un manancial de sensibilidade, unha fonte de delicadeza,  un gromar de diversidades, un chafaríz de sutileza onde os nosos ollos beben, os corazós se manteñen e as almas repousan.

Eses acougos do espíritu  fomos buscar, demediando maio, ás estremas das calías orientais das Serras Galegas. Advertíranos un rumor do aire  que nalgunha delas a brisa e o orballo xogan coas raiolas do sol e deixan  na faciana do mundo, impresa en doces cores de primaveira,  a memoria da luz para sempre en Galicia.

Poderedes dicir que andamos a Serra da Enciña da Lastra.

Alá, os galanos dos días, ulindo que arrecendían, deixáronnos anagados os sentidos coa frescura do olor do cantroxo, Lavandula stoechas, que, se quería, enchía os prados e revertía no aire, deixándonos de regalo  a memoria evocadora do perfume dunha flor nazarena que nos acompará sempre...
...mesturado co callado eisalar aceitoso das estebas, na hora trunfantes, dominando a terra, enchendo a paisaxe  co seu salferido brancor de saraibada de flores, espaleada entre o discreto verdegris das súas follas...Serra da Enciña, serra de estebas, que por alá andaban todas lucindo: a das cinco pingas carmesíns, Cistus ladanifer...
...no pole da que se enfouzaban os coleópteros, felices, se non bébedos, de sairen encerellados en ouro dun baño entre estames e anteras..
...ou utilizaban seus pétalos coma cama redonda de electrizantes orxías copulatorias...

 ...e desfrutamos tamén da esteba branca, Cistus populifolius,  moito menos común, pro igoal de fermosa se non máis.
Quedaba a luz apousada nas faldras dos montes e anunciábanse por ela enciñas e castiñeiros, cerdeiras e cerquiños, montes e xesteiras, campas labradas e deixadas nas que rebentaban por miles as escarlatas mapoulas que fan das leiras alfombras de coral e da ollada un relouco de gozos...
 ...entre os que non foi o menor a observación demorada e amodada desta particular mapoula, unha Papaver hibridum, apoñería eu.

A luz, abarrocándose  na treboada, xogaba coa ollada un artificio de crarescuros dramáticos nos que  soerguían protagonismo os Penoucos de Oulego -aterrecentes adramáns en pedra, espiña dun xigante adurmiñado- recortando o seu perfil arruallado contra as clareeiras que  regresaban do Courel berciano, ao fondo regado en prata; ao frente a Lastra, fervendo  en ouros de xesta florida. A luz na memoria.

A luz que se gardou  baixo a maneira de  fermosas imaxes  naturais que  a cada revolta do andar agardaban polas nosas lembranzas, pra aniñar nelas e poder volver a visitarnos cada noite ao entrepechar os ollos e soñar que o vento nos regresa aos recendos de cor da Enciña da Lastra...
...á pluma e ao froixel dunha meixengra, Merops apiaster...
...ao lisor das pétalas da grande agulleira, Erodium sanguineum...
...ao exotismo cotián do galo rei, Iphiclides podalirius...
...á doce brancura en flor dun allo bravo, Allium massaessylum...
A luz, que se esparexía gris e bretemosa polos esgrevios penedos calizos do Estreito, onde o negocio eléctrico escravizou ao  Sil, arrolaba lonxe deixándose ir coa imaxinación  e traendo ate nós, dende o nordés, as estremeiras  do Cordal Cantábrico e a xeografía universal toda  que rolda á Serra da Enciña...


...o Courel a Noroeste...



...as Médulas polo Suleste...


...os Montes Aquilianos polo Leste...


...os Ancares ao Norde...

...o Macizo de Trevinca polo Sul...

...todos eles, luces e montes, brincando a xogos de claros e sombras, a facerse e  a desfacerse, a ocultarse e  a deixarse ver, a fixarse na memoria con finos  fíos de raios lenes, enfiañando, coa delicada primeza dunha costureira sabia, as lembranzas dunha terra recendente, morna, fermosa, clara, feita con alicerces de calcio e ferro...
... terras que se diloien coas augas e abren covas, furados, que acó din palas, e nas que, nos seus adentros, aínda se poden ollar, din os que entraron, as rabuñadas  deixadas polo inmenso oso das covas, que nelas se gardaba, alá no primeiro albor humano...
...e nas que cada primaveira os anovos das enciñas, coa albura cremosa da súa cor,  aclaran a estraña luz griseira que sae das súas follas.
Montañas calías nas que alumbra unha flora propia e única; tal a rosada herba de namorar da Lastra, Armeria rothmalerii, de longos talos floríferos que no santo anda enseñoreada por un escudiño da familia Coreidae...
...nos descantís, a endémica, escasa e por tal en perigo de extinción Petrocoptis grandiflora, santo e seña do cabdal de orixinalidade botánica desta serra, luce a súa modesta presenza ao lado dos...
... Erinus alpinus, de delicadas e pequerrechiñas flores azuis que ocupan coreños antepeitos, se non furadiños, que se forman pola auga e o vento nas paredes de pedra caliza...

...nas que tivemos a fortuna de poder deixar impresa na memoria as luces das cores escaqueadas da fermosísima maricela, Zerinthia rumina, unha teima, un degoiro, unha ansia cumprida...
...e gravar no adentro de nos o recendo mediterrán do tomelo da LastraThymus zygis,  e aínda ser quen, máis ou menos,  de atrapar as luces ferintes da  súa milimétrica e delicada floración alba, esa  poética do pouco...
...e folgamos na observación desta Issoria lathonia, digo eu, que parecía andar á percura de minerais chuchando entre as pedras e as areas, brancas do cal, vermellas do ferro, hematíes, que, se compactar en pudingas grandes e apretadas, dun fermoso cor cinabrio, toman o nome de barrollo ou Pedra de Pardollán, e usáronse moito como pedra decorativa de zócalos, dinteis e escudos nobiliarios; un paseo polo Barco Vello amosarávola.

Trouxemos tamén na memoria a luz familiar desta papilionácea, Anthyllis vulneraria sp. alpestris, exclusiva das montañas calcáreas da zona berciana, que nos sorprendía coa súa farda poderosa, atractiva, chamando pola ollada cada vez que esta tropezaba coa súa floración intensa.

As luces da Lastra. As cores de Penarrubia. A fermosura da Terra. Andando amodo os seus camiños, botando contas das treboadas que nos acompañaron, ollando, ulindo, sentindo o paso do vento e o canto poderoso do reiseñor, buscábamos nada, aparecía de todo: 


...nun souto de Vilar de Silva, entre follas e herbas, unha Ophris scolopax, por nós antes nunca vista, enchía de satisfacción un andar ventureiro que encetaremos....
 ...ao pe da fermosa arquitectura tradicional da casa de Chao de Prao, onde ben coméramos e conversáramos co seu propietario, Paco, o cómico, o paiaso, que preparaba máscaras pra o seu prósimo espectáculo.
Ao andar, acó e aló,  aparecían orquídeas  coma esta Dactylorhiza  marcussii, á beira dun aciñeiral, ao pé dun camiño da pé...
...estaoutra pequerrechica, costounos traballo recoñecela, Neotinea maculata, carapucha pinta, nalgún prado recén regado pola treboada que limpara a luz do aire da poeira do día...
...refrescándonos a memoria pra apreciar  de novo as Aceras anthropophorum, pequenicas, delicadas, que non andaban moi lonxe...
...desta outra Orchis provincialois que se nos presentaba en prados, soutos, aciñeirais ou en clareeiras da estebeira...
...nos rebordes das pistas, apareceron as Orchis purpurea, ofrecéndonos a oportunidade do berro seco de ledicia que nace da inesperada ocasión desprevenida. E outras máis deixaron as luces das súas cores na nosa memoria: Ophrys sphegodes e Serapias lingua, que na ocasión non se amosan, por ser xente que aparece a miúdo polo noroeste do Noroeste. Outras máis, cephalanteras, limodorums, anacamptis, non se nos deixaron ver e gardáronse de nós pra unha outra mellorada...
 ...na que confiamos poder volver a circundar os Penoucos de Oulego e seguir o pequeno Río Entoma ate as beiras do Sil, que o recibe, abraiándonos coa claridade prodixiosa da luz na paisaxe, que refai vilares e aldeias, montes e paisaxes, gracias a  ferramenta ilusionada da lembranza dunha anterga harmonía natural da que eflúen...

...a beleza concordante dunha Tolpis barbata marabillosa en forma e cor...

...o exotismo dun Muscari commossum rebentando de luz e cor na mañá...


... a regalía da bigarrada beleza, lenta e maina, desta eiruga de Papilio machaon, despreguizándose amodo...


...a sinxeleza clásica desta Salvia verbenaca, raiña e señora...

...a anada de froitos miúdos do escornacabras, Pistacia terebinthus...
...a suave delicadeza dunha meniña, acariñando pimpinelas, Sanguisorba minor...


...ou a estrañeza dun ninfálido imposible de discernir, unha Boloria nonseique, no meu parecer iñorante...

...e aínda a lanzal finura marela dunha Reseda luteola chamándonos á beira do camiño...



...que nos levaba dos vilares aos cumes por andeiros enxoitos, abertos na terra coma fendechas na pel...
...aos que se achegaban as perdices, curioseándonos, querendo saber de nós...

...que andábamos entretidos coa lizgaira  lixeireza da Linaria amethysteia, esa fraxilidade malveira..


...ou preocupados por gardar na memoria a luz crú, cenital, que se reflectía nas fermosas alas, laranxa limón, dunha rara Antocharis euphenoides, gloria das outas cimeiras da serra... 
...nas que se criaba este infrecuente Ornithogalum umbellatum, non tan raro coma o leite de galiña, diga o que diga seu nome latino...
...ou discerníamos as diferenzas entre esta Lonicera  etrusca e as madresilvas nosas de cada día Lonicera periclymenum...


...discutíamos de estética e xeometría por cousa da observación calmada deste Lotus sp., octopétalo, fardado coa linda cor dos coques e decorado cun fino raiado laranxado que non souben enfocar como sería debido...

Marchaba a luz dos días. Remataban os días na serra. Quedaba a memoria das horas e un arrecendo suave a roseira brava, á fermosa agavanza, que anda a medrar ceibe e exultante nos campos deixados, que son tantos...


... e ía a canda eles, gardada na artesa das lembranzas, un campo  de ouro refrescado  cos arumes dos cantroxos, aos que antigamente "entre Celanova y Orense", Sarmiento dixit, con fermosa voz   recuperable chamaban azaias.


Na última luz da última hora do último día que alá andamos, nun campo de trebos, deixamos vir chegando ate a nós á treboada  mentres contemplábamos como as estripeiras, Aporia crataegi, se botaran a durmir tranquila e mansamente  nas herbas. Facíannos  así máis levadeira a melancolía de ter que deixar a Serra. Acabábanse os  días da Lastra, e deberíamos volver a áspera cotidianeidade da monotonía sabida.

A luz, que non  deixara nunca de nos agasallar cos seus xogos cambiantes, traíamola gardada nun cartafol de  memorias que dicía: Lembranzas da luz da Lastra.

A elas recurrimos, sempre que os negros barrufos das horas pechan as espranzas, pra pedirlles que nos leven de volta, lixeiros coma un aire,  ate á Serra da Enciña e das estebas, onde  fixemos casal coa raiola, a brisa e os doces bálsamos que alí aduvían o vento. 

En ausencia de outras fortunas, agora, temos alá unha patria. Unha patria a  que podemos regresar sempre, con só entrepechar os ollos, prender a lámpara marabillosa da imaxinación e soñar coa luz que atesouramos na memoria.

Mil gracias mil, miñas e meus.
A mandare.


Despós de Data: Fé de erros. Debo  un amable e experto lector do bló que me fixo chegar por conduto privado un comentario reparador desta entrada coas seguintes rectificacións que van xa convenientemente engadidas: onde dicía Allium neapolitanum, di agora A. massaesylum; onde Muscari neglectum, M. comossum; Dactylhorryza sambucina, non se da na Lastra precísase, vai rectificada por Orchis provincialis; e onde se escribiu Ornithogalun sp. precísase agora Ornithogalum umbellatum. Con lectores así da gusto. En obriga.


Achego único: un traballo en PDF de 93 páxinas "Guía da Flora do Parque Natural da Serra Enciña da Lastra"a cargo dos científicos, Javier Amigo, Iñigo Pulgar e Joaquín Giménez de Azcárate. Do mellor, se non o mellor, sobor do tema. Para gardalo. Premer.