XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

martes, 13 de novembro de 2012

Pildoriñas.


O traballo de adecuación de nomes comúns pra as diferentes especies naturais, é un labor imprescindible na modernización  de calquer idioma. As linguas con poder político xa teñen feito ese labor hai tempo e mesmo as súas decisiós, acaban influindo nas eleciós que a posteriori realizarán outras linguas: mesmo  nunha tradución literal.


Cómpre así dar os parabéns máis agradecidos a todos cantos  andan a facer a elección de nome común en idioma galego  pra cadansúa especie natural. Dixen elección e así debe de ser: nengunha lingua ten voces de seu precisas pra cada unha das especies existentes.
Enténdese ben: a cultura tradicional da que se fornece a lingua  non puido determinar con precisión as diferentes especies existentes, traballo este rigoroso, e adecuado en casos só pra verdadeiros especialistas, que mesmamente non se poñen de acordo ou ditaminan especies novas onde antes non había, e mesmo entretéñense en mudar o nome dos xéneros de pouco en pouco, e ú dixen parus, digo agora periparus.



Nas linguas modernas ese traballo está xa feito pra numerosos grupos biolóxicos. Na lingua galega estase a facer camiño. Está xa completa unha lista de Aves,  de Odonatos e  de Hérpetos, penso, e existe unha ampla cobertura da Botánica. Arestora hai grupos de traballo  de naturalistas novos e talentosos, que ao tempo que polo estudo e pola conservación das especies, andan preocupados por gardar o fabuloso tesouro de vernáculos galegos que as acompañan: nunha sorte de Ecoloxismo Cultural que ten xa aportado traballos de rebusca notables e vén a recrear un ritual literario de esconxuro asegún o que librar ao nome do esquezo protexerá á especie da extinción. A maxia das palabras galegas. Habelas hainas. 



Secomasí a uniformización duns modelos de catálogo de especies, imprescindible pra asentar espazos de dominio, non nos debería  obrigar a pensar que esta ceifa é eterna, única e inamovible. Confeccionado este primeiro ordeamento de nomes, cumprirá unha revisión cíclica que o mellore, o espurgue de erros e inclúa novos étimos que as pescudas de campo poidan suxerirnos ou facer aparecer. (A elección actual do termo garzota, un aumentativo con valores despectivos, pra chamar a máis lizgaira e pequenica das garzas, non parece a decisión máis feliz e pide unha revisión urxente).



Aínda máis: nun futuro os listados de étimos deberán incluír a maior parte de vernáculos e apelaciós locais coñecidas, pra que quen quixera darlles uso o poidera facer: con arrimar ao lado, entre comas ou parénteses, o nome científico en letra bastardiña todo problema de entendemento estaría amañado.



 O traballo de utilización de étimos vernáculos non debe  quedar proscrito e convertido  nun labor furtivo. Ao contrario, acadada unha uniformización, nada mellor pra a vizosía da lingua que facela florear co relocir escintilante da anterga e abondosa verba galega. Sempre en galego vello. Nunca mellor. Mesmo parece obriga.


Os cada vez máis frecuentes achegos e escollas de material lingüístico recollido en entusiastas traballos de campo está facendo aflorar á superficie dos días un inmenso tesouro léxico dunhas dimensiós simplemente asombrosas que  poden situar ao galego coma o idioma europeo de maior diversidade significante. Nen máis nen menos. 

Velaí onde, agora, á galeguidade  gromoulle un tesouro. Un outro.



O isolamento histórico no que durante séculos sobreviviu a Lingua Galega, floreando con particularidade propia en cada val, vila ou bisbarra, sen saber da existencia dunha única norma que a uniformase, criou a maxia marabillosa de, sen deixar de termos unha lingua común, fornecer un universo riquísimo de denominaciós particulares pra todas e  cadansúas parceiras da linguaxe. Nesas voces primeiras, que cada un de nós aprendeu na infancia, sente que leva enfiañada a matria que o pariu e na súa pronuncia ecoan siñificados lonxanos, arcanos da nosa historia.


Dende o noroeste do Noroeste, non con máis coñecementos que ousadía, estimando poder colabourar con ese empeño rexenerador e criador, tentamos sempre arrimar o noso grao de coñecementos a esta tarefa. Pouco será, pro será  a idea expresada co galego de nós os outros: os que dicimos nosoutros.



De seguro, a pouca importancia que á nosa escondida costá se lle deu sempre nos estudos semánticos e de vocabulario do Idioma Galego en  paralelo á pouca preocupación que nós mesmos sentimos polo seu estudo  así como a ausencia de figuras literarias históricas no ámbeto da Literatura Galega,  non puido axudar ao coñecemento fóra de portas da riqueza léxica que  gardan na artesa das súas lembranzas as xentes do noroeste do Noroeste. Estamos a tempo de endereitar a derrota.



Ha de ser por razós de orde semellante, polas que á hora de elixir os nomes con que se deberían de cristianar as diversas especies de paxaros e aves en lingua galega, pra os xéneros charadrius e calidris prefiriuse, respectivamente, os nomes de píllaras e pilros e non escolleron píldora ou pildoriña. (E non deixa de ser reseñable a presenza dun mesmo prefixo pil pra todas elas).



Píllara ten  presenza exclusiva, polo que aos dicionarios se refire, nos artigos e textos do Padre Sarmiento, onde, sen especificar, se fala de píllara menor e píllara real e no Luis Aguirre del Río (1858) que a define : "Abe (sic) marina blanca y del tamaño de una tórtola".  (D.de D.)



 Pilro ten en troques maior presenza nos autores modernos (que non recollen píllara) e aparece así nos traballos de Aníbal Otero Pérez (1967), Leandro Carré Alvarellos (1979) e Mª do Carme Ríos Panisse (1983) facéndoia equivalente ambos os tres autores ao xénero Pluvialis. No Franco Grande (1972) e  no Constantino García (1985) esta voz, pilro, figura só como sinónimo da folla do piñeiro.(D. de D.)



Pola súa banda píldora, ou pildoriña, non aparecen de ningún modo no Dicionario de Dicionarios da Lingua Galega: claro está que píldora e pildoriña son os étimos manexados en  Cedeira (e non sei  doutrures non sendo en Miño) pra chamar ás especies máis pequeneiras de entre as limícolas: arenaria, calidris, charadrius. Pro esta ausencia faise máis sensible se pensamos que píldora é o único étimo, de que eu saiba, que, referido as pequenas limícolas, ten presenza e cabida no folklore tradicional.



Miña mai ten píldoras/ ten píldoras, ten píldoras/ Miña mai ten píldoras/ ten píldoras, ten mil/ e meu pai compráballas/ compráballas, compráballas/ e meu pai compráballas a dous reás, así se cantaba, e os que a sabemos aínda a cantamos, na Cedeira dalgún tempo.



Certo que esta cantiguiña ten un sentido críptico que a min sempre se me escapou, non chegando a entender nunca que demos quería vir dicindo ou que sutileza das relaciós interpersonais, pra interpretación das que nunca fun moi espabilado, agachaba esta misteriosa, por rara, cantarela na que si parece resoar a memoria dun tempo no que as píldoras cazábanse, vendíanse e, claro está, comíanse.



Sírvanme xa que logo, pra facer unha nova defensa da fala cedeiresa; vostedes me perdoaran. Cumpro deste xeito co respeito debido á miña xente. Á xente coa que collín patacas no tarreo; coa que fun á rapeta; coa que xoguei ao curne agachado na barrela; a que me regalaba boliños na sartén e pirulís de caramelo feito na tixola; a que afumaba as longanizas no canizo da lareira; aquela coa que roubaba melós e mazarocas de leite; a que me mandaba a buscar un boliche de viño e dous arenques do tabal pra merenda; a que no recendo dun coscorrón adiviñaba o que comeras; a que alaba o calamento coa forza muscular de vellos berros rítmicos; aquela coa que poñía a cruz de loureiro nas sementeiras; a que temía as trabadas das gafosas sacabeiras; a que se laiaba polo baixo, coa voz rompida en saloucos, da traxedia do Manchester; aquela que con rumorosa primeza anterga entoaba a letanía oratoria dun rosario de palabras preñadas de sentido: encrucelada, curne, refusía, encharte, arrota, azoso, tastarabás, ambute, anácara, alentía,  liberna, corrincorrenos, lapote, mascada... e tantas, tantas... tantas e tantas outras, das que nacimos nosoutros sendo quen somos: ás xentes criadas nunha mesma patria: unha infancia galega de  palabras cedeiresas.

Esquecelas, sería esquecerme de min: viviría en ausencia de si.

E non quero.



Vivamos a nosa voz, quen de Cedeira cedeiresa, agasallemos á Lingua Galega co doce rumor enxebre da nosa fala afastada: que o abuso no uso da uniformización lingüística non as leve ao esquecemento, ou aínda pior, non as leve a ser alcumadas de furtivas: tal fixeron xa cos percebelleiros.



Díxeno doutra volta e digoio agora: non parezamos estúpidos, non abusemos do consumo do estupefaciente normativizador: corremos o risco de morrer estupefactos por sobredose de pránghana.




Polo respeito debido á miña xente, á nosa xente, permítase vivir á pildoriña,  linda verba: ao que tal pra reclamar na memoria  a ese fermoso fol de froixel rebuliceiro que na lembranza vai tecido coa  tenra inxenuidade das ilusiós infantís dun cativo criado ao pé da marea entre plaias de barbouzón e arrotas de xebras coas que en cada maretada, con toda a greada de cativos do rueiro,  xogaba na rampla a librárese delas tal como aprenderan na area que facían as pildoriñas: bule bule que aí vén!.

Mil gracias mil, miñas donas, meus señores.

Ate outra mellorada.

A mandare.


Nota marxinal: agradecería as alumnas e alumnos, profesores e orgaizadoras do IV Curso de Ornitoloxía de Ortigueira, me honrasen coa aceptación da dedicatoria desta entrada, na lembranza grata dunhas horas amistosas e proveitosas  introducíndonos ao estudo dos mecanismos científicos da Ornitoloxía e  pra máis no encadre sempre familiar e querido das paisaxes  do noroeste do Noroeste. Un verdadeiro pracer. Unha aperta a todos. Ate máis ver. Moito obrigado quedo con vós, miñas e meus.


VIDEOSMÍNIMOSDONOROESTE  TV

Pildoriña dos marouzós en Vilarrube.


¡¡¡¡¡¡ NUNCA MAIS !!!!!!

10 comentarios:

  1. Respostas
    1. Moito en obriga, meu...canto me aleda que fora do teu gosto...en moitos sentidos recolle ideas que partillamos no curso de Ortigueira...

      UNha aperta.

      Eliminar
  2. Preciosas fotos, e non menos preciosas verbas. Coma sempre, ler "Ao noroeste do Noroeste" trasládame no tempo e no espazo. No tempo, a unha época na que vivía en galego, no día a día da miña familia, os meus amigos, os meus veciños... Pero sobre todo a esas clases de literatura galega nas que líamos ós nosos clásicos. E no espazo, a un lugar onde todo o meu mundo era a miña vila (a saber, Ribadeo) e non coñecía mais extranxeiro que non fora Asturias, á outra beira da ría, onde tamén falaban coma min.
    Agora, noutro tempo, e noutro espazo, de vez en cando volvo a aquel lugar lendo "Ao noroeste do Noroeste". Un pracer.
    Saudos.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Obrigado Enrique...

      A comparanza cos clásicos enche de sorpresa e satisfacción, pro dende logo parece moi esaxerada:fago o que podo por non escribir mal (e non sempre o consigo)Aos que tivemos unha nenez galega e xa temos unha idade o mundo cada día se nos fai máis alleo, que as miñas verbas te leven de volta aos tempos e aos espazos da túa infancia éncheme de ledicia, realmente.

      Ribadeo...sabes que andei non hai moito por aló, cada ano procuro pasar un par de veces, disfruto moito da contorna...e sempre me queda un laio que cada día é máis agudo: a Casa dos Moreno, esa marabilla, que se cae diante dos ollos de todos. Ogallá pra o 2015, centenario do edificio, a empresa que dende o ano 2011 parece ser ten a maioría da propiedade, Paisajes de Asturias, poida presentala restaurada: sería un dos mellores galanos que lle poderían facer a Ribadeo, a Galicia e a Cultura e de paso un exemplo, vía labazada, pra os capitalistas financieros galegos, ao mellor de entre todos os capitalistas os máis egoístas, que xa sería ter mérito.

      Un saúdo Enrique, mirámonos na riberia do Eo.

      Eliminar
  3. Ademáis da inmensa riqueza de léxico que conservas (non a perdas xamáis) déixasme sen palabras con estas fotos. Como sei que non che vai iso da publicidade de marcas, obviarei máis comentarios. Pero qué fotos!!!

    Sobre o contido da entrada, moi fermosa e emotiva, pois hai cousas que comparto e outras que non, como sabes de sobra. Será porque tampouco sinto ese fondo later galeguista que ti demostras día tras día.

    Unha aperta

    ResponderEliminar
  4. Boas Xabi...moi agradecido polas loubas...e benvida sexa sempre a discrepancia razonada.

    Agradezo que non cites a marca, de verdade, pro ben sabes que é a mesma compacta de sempre, e tamén coma sempre as fotos van lixeiramente retocadas de axustes, pro neste caso teñen moi pouco recorte.

    Precisamente pra non perder a riqueza léxica ártabra dou en poñela a circular, así de paso que fago memoria doulle publicidade.

    E efectivamente son galego, pro de seguro non máis galeguista ca ti e tantos e tantos máis, o que pasa é que cada un o vai expresando de xeitos diferente, no meu caso cun arrime a un sentimentalismo emocional que claramente está provocado pola idade.

    UNha aperta

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Estou volvendo a mirar as fotos e só podo dicir: "Aaaaaaaaaaaahhhhhhhh....."

      De verdade cho digo, que estou flipando, mestre!

      Eliminar
  5. Olá de novo Xabi...moito obrigado.

    Houbo sorte coa luz e moita pacencia na aprosimación...as revirapedras non teñen luz nengunha, o día era moi cativo, menos mal que elas se achegaron a menos de dous metros de onde eu estaba (no muro que corta a Plaia da Concha de CAriño), pro facerlles unha foto enfocada foi unha milagre.

    As calidris alba, son un pesadelo...o blancor de neve do froixel escarállame a maioría das tomas, con esta cámara faiseme moi difícil non queimar os brancos.

    As hiaticula, quedáronme mellor...deitado na area, cu ao vento -aprecíase nunha toma como arrastra a area- e indo pouco a pouco ate elas fóronse deixando facer. A casualidade de pillar un bocexo, é un premio do destino, pro no é un alarde de oportunidade do "fotero".

    E a noviña de alpina, (penso que será unha noviña), recolleu unha luz moi linda de últimas horas dunha tarde refriada de setembro nos morouzos de Ortigueira, que lle deu moito cor a prumaxe.

    E a todas fíxenlles bastante máis de cen fotos. E así, entre tantas, malo sería que non houbese catro ou cinco que se deixasen ver.

    Obrigado meu.

    Unha aperta

    ResponderEliminar
  6. Olá Rafa, aquí Miguel.
    Parabéns coma sempre, vaian por diante.
    Notóuseche ben que escribías dende a emoción fonda da túa condición de cedeirés acérrimo. Debo dicir, sen embargo, que na lista de palabras cedeiresas hai moitas que non escoitei nos case trece anos que pasei por aquelas terras. Tomarei nota e non dubides que na nosa próxima saída de campo preguntareiche por elas.
    Dicía o da emoción porque a túa prosa vólvese máis espesa e florida cando te sirves dela (algo que, como sabes, a min non me gusta especialmente). Queda compensada esa lectura máis difícil coa lección de vocabulario galego.
    Respecto ao asunto dos blancos queimados, eu coido que o único que se pode facer é subexpoñer 1 ou 2 pasos, a ver que pasa.

    Unha aperta forte, meu.

    ResponderEliminar
  7. Olá Miguel...moito aleda sentir ao lado aos amigos.

    Pois vaia se che quedan palabras galegocedeiresas por escoitar! Eu vou entrallando as que lle cadran, pro pouco á pouco, sen pretender amilagrar. Escoitaras esta: as carabeiloghas?

    Se algún día o bo do amigo Toxeiro se anima a publicar a ceifa delas que ten rebuscado, el que é grande coñecedor da fala gadeira da Capelada has de saber o que é bó, bó galegocedeirés.

    Coas Calidris alba, xa tentei de todo,e se baixo dous pasos de exposición con esta cámara o que queimo son os negros.Ben o sei. De todos os xeitos seguiremos a intentalo: a luz precisa, pouca sensibilidade, moita velocidade e a apertura xusta...e a ver que pasa.

    Cuídate e dálle unha aperta as túas.

    A mandare.

    ResponderEliminar