A lagoa litoral da Praia da Frouseira, o que chamamos Lago de Valdoviño e antigamente de Lanzós, está arestora na boca de todos e no foco de todas as olladas.
A decisión destemida e arriscada das autoridades medioambientais de deixar a Natureza ao seu libre discurrir natural, vén de xenerar un auténtico alporizamento mediático, o cabreo de moitos veciños, prexudicados ou non, e o asentimento silencioso das asociaciós econaturalistas, que miran con moi bon ollo esta decisión novedosa, pro misteriosamente, ou ao mellor non, calan.
Todo o vecindario sabe, e estes días coméntase ao pé da ribeira, que ao lago empezóuselle a abrir unha canle de desecación alá polos anos 40 do século pasado, cando, cos anos da fame, as necesidades de cultivo da pataca eran imperiosas pra moitos veciños da parroquia de Lago, que sachón en mao abrían con esforzo e suor un fondo suco pra baleirar as augas do lago e aumentar así as terras de cultivo.
Esta práctica antinatural, veuse facendo dende aquela de xeito anual ao chegar o tempo da primaveira, cando as augas do lago achegarían o seu nivel máximo e impedirían o logro das sementeiras das terras de cultivo das leiras da banda de Lago. Non estraña que non existindo máis memoria ca a das lembranzas, todos dean en dicir que "ao lago abreuselle toda a vida de dios".
Claro está que aqueles tristes anos coarenta do franquismo exultante eran tempos onde existían as pantasmas horrorosas da pobreza e da fame, e aínda non tiñamos noticia das monstrosidades da especulación urbanística inmobiliaria e do desastre ecolóxico que se nos viría encima.
Pro non só o Lago de Valdoviño foi víctima da política franquista de desecación de zonas húmidas; ao contrario foi case un dano colateral dunha práctica de enxoitamento que se levou por diante, no que a Galizia se refire, e como xoias emblemáticas, a Lama de Goá ou Lagoa de Valverde, hoxe de Cospeito, e a fabulosa, por extensa e farturenta en vida salvaxe, Lagoa de Antela, nas benqueridas terras da Limia, que aínda reollamos este vrao. Era unha política que se miraba moderna e de progreso e era aceptada de mi bo grao pola inmensa maioría dos cidadáns: a fame e a falla de sanidade eran prioritarias.
O "Estudio fitoecológico de la Laguna de Valdoviño" de Don Jenaro Dalda, cadeirádego que sería de Ecoloxía na Universidade de Santiago, (¡¡¡publicado no ano 1968!!!) informa meridianamente, e con categoría científica sobre as consecuencias desastrosas que, xa daquela, tiña pra a vida da fauna e flora da lagoa a apertura anual desta canle de desfogamento.
Don Jenaro, sabio ecólogo que non ideoloxizado ecoloxista, amosa no seu estudo como a forza inusual de saída das augas por mor da fonda canle ten arrastrado a vexetación da superficie das augas levando á desaparición de especies vexetais e, ao seu compás, outras tantas, ou diminuidas gravemente en número, especies animais.
De non abandoarse esta práctica, profetizaba no ano 1968, como así se cumpríu logo, unha colmatación acelerada dos fondos de limo e vexetación da lagoa, mor do avance da duna pra dentro do territorio das augas ao sere a area seca máis facilmente desplazada e arrastrada polos ventos nortes dominantes na estación da seca.
Esta práctica anual de apertura dunha canle de desecación veuse dende aquela practicando ininterrompidamente cunhas consecuencias que dende un punto de vista ecolóxico e social son de todos coñecidas: alteración grave da estructura dos solos, diminución en superficie e profundidade do territorio das augas, desaparición de especies vexetais e animais e consentimento e autorización, cando non estímulo por parte das autoridades, da presión urbanística sobor das lindes do Lago.
Así sempre e, pesia a ser declarado no ano 1993 Zona Húmida de Importancia Internacional, incluída na declaración RAMSAR, ser declarada zona ZEPA, entrar dentro das directrices HABITAT da Comunidade Europea e formar parte da Rede Natura 2000. Só foi ate este ano 2011 cando as autoridades medioambientais decidiron, por fin, aplicar a lei tamén no Lago de Valdoviño e non autorizaron, por primeira vez en cerca de 70 anos, a apertura artificial da canle de desaugue.
As previsibles consecuencias desta medida fixéronse presentes ao conquerir as augas do encoro o seu nivel natural por primeira vez en moitos anos e delimitar así exactamente o territorio de dominio público das augas. Ninguén vivo mirara nunca as augas do Lago na súa exacta dimensión e tamaño. O dominio público era descoñecido por todos.
Tamén polas autoridades municipais e urbanísticas que se empeñaran, contra o sentido común e a pesar das advertencias das organizaciós naturalistas, en urbanizar os territorios naturais de ocupación da lagoa, seguramente descoñecendo cales eran as lindes reais do dominio público das augas.
As vítimas colaterais deste proceder, máis alá da maltratada ecoloxía da lagoa, resultaron ser os veciños que tiñan a súas vivendas construidas, como se demostrou na primeira oportunidade que se lle concedeu a auga de marcar o territorio da barxa, dentro dos límites de alagación natural, e xa que logo público, do espazo húmido do lago.
¿Quen concedeu permiso de construción e ocupación do territorio das augas da lagoa? ¿Quen promoveu a apertura dunha carretera, logo revertida en paseo, dentro do espazo inundable natural? ¿Quen estimulou o avance do cemento construído ate as beiras da auga? ¿Onde andan agora os responsables? ¿Ou son irresponsables?
Velaí diante dos nosos ollos as consecuencias calamitosas dunha inadecuada, ao mellor ausente, política de encauzamento dos asuntos de Protección Medio Ambiental e Urbanística. Dende logo se os veciños foron autorizados a construir e a valar o territorio das augas, e eu non dubido que teñan os papeis en regla, non poderán ser consideradas senón vítimas desta situación e quen avalou coa súa autorización tal proceder, debería dar unha explicación ou erixirse en responsable diante dos danos que se poidan estar orixinando. Cousa ben diferente sería de resultaren ilegais as construciós, pro non parece ser este o caso.
Pro seríamos inxustos se só mirásemos ás autoridades locais coma responsables da actual situación. Sen dúbida a deixadez e o esquezo da responsabilidade por parte das autoridades medioambientais galegas, que mudan ao compás das diversas administraciós, e permitiron (¡¡ate o ano pasado!!) que cíclica e puntualmente se baleirase a lagoa ofrecendo así a crenza comprensible, pro errónea, de que ese era o proceder máis axustado para a xestión e a conservación dun Espazo Natural Protexido, debe de seren incluidos entre os erros graves que se acumularon no tratamento histórico do Lago de Valdoviño e conduciron a situación actual de conflito e entrecruce de intereses.
Conflito que parece ter, no que respecta aos intereses dos veciños, moi difícil solución.(O dos sacos de area pra conter o nivel das augas é unha tomadura de pelo de enxeñeiro de galiñeiros) Se realmente a Consellería do Medio Rural, da que dependen agora as competencias medioambientais, vai levar a diante a medida de deixar á Natureza do lago autorregularse, deberemos pensar que as augas pasarán, cada ano, meses cun nivel parecido ao actual.(A broma de que a culpa é das asociaciós ecoloxistas que denunciaran o baleirado é dunha cobardía infantil tan só propia da irresponsable e desvergoñada caste política que nos desgoberna).
Aínda chegados ao punto en que o Lago sobreborde por riba das areas da plaia, deberemos de pensar que ese feito só conquerirá, no mellor dos casos, a finalización do proceso de subida do nivel, pro nunca a baixada do mesmo: pra ver baixar apreciablemente a este, teremos que agardar pola chegada dos tempos da estiaxe, alá para o verán. E logo no outono coa arribada das augas de vendabal volverá a empezar o ciclo anual dos indovindos do nivel.
Dende logo se a decisión da Consellería se mantén e, como prometeu e presumeu, nunca máis se lle abrirá unha canle artificial de desecación á lagoa, o escenario inevitable é o que máis arriba vai indicado. A pista, que quixeron carretera, pasará meses alagada e inservible; o observatorio ornitolóxico, por certo recién construído pola Consellería, será accesible só con botas altas de goma (a paxarada e as londras vanse ver de perto); as augas anagaran gran parte do sistema dunar pola banda da parroquia de Lago creando unha fértil zona de vida ecolóxica e os chalets terán cada ano o xardín alagado durante meses.
Supoñámonos seres intelixentes e civilizados. Confiemos en que deste estado actual de cousas, certamente experimental, dea en saír unha nova política ambiental definitiva de tratamento do Lago de Valdoviño que posibilite unha rexeneración da súa ecoloxía e a súa conservación en condiciós naturais o máis enxebres posibles. E que ao tempo se saiba atopar unha solución xusta á problemática dos veciños. Entre o estado xeral de desecación en que se mantiña anualmente a lagoa e o actual de alagamento de propiedades, públicas e privadas, ao mellor hai espazo suficiente pra un equilibrado nivel intermedio. Supoñámonos seres intelixentes e civilizados. Ás autoridades tamén.
Moi feliz aninovo, miñas e meus, que os días vos sexan venturosos e que pra o ano vindeiro os Xefes de Negociado vos traian a todos venturosas noticias e inesperados e ilusionantes galanos.
Mil gracias mil.
A mandare.
Achegos:
a) A referencia imprescindible de D. Jenaro Dalda. Acó.
b) A Lei de Augas de Galicia no Diario Oficial de Galicia. Por se interesa.
c) A páxina oficial do Convenio Ramsar. Toda a información nun só clic.
d) A lista, en inglés, das zonas húmidas de España adheridas ao Convenio Ramsar. Premer.
f) Unha noticia en El Correo Gallego de Santiago. Premer
De hoxe 30-12-11
1) Da Voz.
2)Do Mundo.
3)Do ABC
4)Do País
