Velaí vén a mínima embaixada da colonia dos saltaretes do meu pequeno mundo. Besbellilandia pinchando. Pinchando, daí pincho-carneiro. Pinchar, sinónimo de dar un chouto, de brincarmos, voz vella, de sentido desudado. Dar un pincho-carneiro era enredo primario, elemental, bincadeira do enrocarse sobre un mesmo pra regalarse unha reviravolta do mundo. Xogo revolucionario. Coma toda a infancia. Toda revolución aspira a unha idílica sociedade infantil inocente. Soña convivir nun paraíso. Coa sen vergoña de ser un animal espido. Un cativiño en rana.
Fernando Vênancio fala dela. Da voz pinchar, digo. A Fernando Vènancio non se lle quere ler. Por dicir verdades simples, obvias, de pata de banco, poidera ser. Por falar con cordura elemental primaria, poidera ser. Por ser un lingüista portugués que mostra que o portugués naceu do galego e non do latín, tamén poidera ser. Por lembrar que os portugueses lusos lisboetas do século XV e XVI, deixando de lado á súa vella e labrega mai matriz galega acolléronse a centos de modernas e trunfadores palabras casteláns, tamén poidera ser. Por ser un científico realista e non un especulador ilusionista; poidera, poidera. Por dicir o que sempre se soubo: que un idioma galego-portugués non existiu nunca e que esa inventio imaxinouse no século XIX; pois, tamén poidera ser.
Compre ler, de sermos xente orgullosa de si, o magnífico libro Así naceu unha lingua que por vontade do autor e co seu agradecemento explícito, a galeguista editorial Galaxia publicou en Lingua Galega. Copio ao insigne Fernando Venâncio: "Por estraño que pareza, eses textos (está a se referir á poesia medieval galega e a poesía medieval portuguesa) comezaron a ser coñecidos só a partir de 1820. Xurdiu daquela en Portugal o problema de designar a lingua en que estaban escritos e os lingüistas portugueses inventaron a designación "galego-portugués". Entendían que sendo Portugal, na época de tales textos un Estado xa independente, non podían chamar a aquel idioma o que realmente era: galego".
"En suma, escribe Fernando Venancio, cando a nación portuguesa xurdiu, alá polo ano 1140, a súa lingua, o galego, era xa adulta, apta para todos os usos da vida diaria e para a expresión cultural. Nela narrábanse historias, nela soaban cantigas. Foi ese, pois, o idioma do noviño Portugal"
Pero mentres, teimosamente, pasan os anos e o galego-galego, ese vinculeiro do latín galaecico, esa lingua vella de urces e cambas, vai pouco a pouco asentándose, caladamente, sendo acollido cada día máis por un público novo, por novas xeracións de familias normais que tornan a falarlle galego galego con orgullo aos seus fillos; véxoias e escóitoias.
Sigue Fernando Venâncio: "A realidade é pois esta: o galego foi durante séculos a lingua dos portugueses. E por que? Porque non había outra. Como ficou dito, só contra o ano de 1400 se iniciou un fenómeno coñecido como a "desgaleguización" do portugués. Esa desgaleguización formaba parte dun proceso destinado a dotar dun idioma propio á sociedade portuguesa, agora gobernada desde Lisboa". A inescusable política influenciándoio todo. "Houbo un acontecemento político cheo de consecuencias: a vitoria militar portuguesa sobre Castela que foi sentida como unha victoria do sur contra o norte: o norte portugués, mais igualmente Galiza, dous territorios daquela intimamente ligados polo modo de vida, a mentalidade e incluso por relacións familiares, sobre todo na clase da nobreza"
Escribe Venâncio: "En Lisboa mandaba agora un rei apoiado por unha clase media de comerciantes, artesáns e fillos segundos da nobreza anteriormente privados da herdanza paterna. Toda esta xente sentía como se dixo os usos lingüísticos do norte como anticuados, expresión dun mundo que perdera o control da Historia. Importaba, pois, liberarse das marcas do norte". Velaí a fonda galeguidade portuguesa: avergoñándose de si. Malpocados.
Quen como quen escribe gustare de viaxar pola Galaecia Portugalesa, por estradas cuaternarias, de aldeia en aldeia, falando con todos, dunhas cousas e doutras, poderá percibir que esta irmandade está afortunadamente viva e agardando poder ser formulada en termos de recoñecemento político. Na hora están a xermolar movimentos de vindicación autonómica do norte portugués galaécico fronte do asoballante dominio luso lisboeta. Aí están os nosos irmaos bracarensis. Esa é a nosa xente.
Deixádeme constar acó a memoria da Señora Gloria con 90 anos e seis meses en 2010, cidadana da localidade promiscua de Cambedo, quen, falando con nosoutros no largo central da aldeia, relatounos sen présa os sucesos da mal chamada e pouca coñecida batalla de Cambedo. Triste suceso de amarga memoria do día aquel no que o exército portugués rodeou e atacou con bombas e canóns a súa pequena aldeia por se atopar nela, escapados de Franco, catro republicanos galegos, parentes da xente do vilar, entre eles da señora Gloria, aos que a prensa, a policía e o exército acusaban de asaltar o autobús de Braga. Os escapados galegos, ao sentir os morteiros que caían sobre as casas da aldea, e pra que parase o ataque, botáronse ao monte buscando a raia, que alá no País Promiscuo, non está máis de trescentos metros das casas. Só pra atoparse nos lindeiros da fronteira coa Garda Civil Española que en perfecta acción orquestada co exército portugués acribillou a uns e detivo a outros. Mais eles eran honestos, dicíanos a señora Gloria. Eu dos españois perçebo tudo, aos que nâo perçebo nada é aos castellanos. Pra ela os españois eran os seus parentes galegos de Oímbra.
Como expresaba certa faixa vindicativa colgada dos balcóns de Chaves: "Por sermos galegos, non nos obriguen a ser españois". A bo entendedor.
Mais agora, somos, estamos a ser, unha nación orgullosa e firme que por primeira vez na súa historia posúe centos de miles de compatriotas capaces de escribir, ler, estudar e gobernar en galego-galego; unha lingua moderna, elegante, precisa, comunicativa, eficaz e de seu. Unha nación que se abre ilusionada ao futuro coas mesmas palabras e formas que mamou na casa, no rueiro e que acolleron ao espíritu de Sarmiento, á lírica de Rosalía, á voz de Curros, o pensamento de Castelao, os relatos arraianos de Méndez Ferrín, ou a prosa de auga clara de Carlos Casares. Por primeira vez na nosa historia a nación empeza a saber de si, a estar orgullosa e chufona de si, de ter sido, por dicir algo ao pasar, o primeiro reino cristián da Europa medieval, nunca engulido nin sometido ao dominio árabe. Xamáis. Nin toda España nin todo Portugal poden dicir o mesmo.
Un país enteiro que está acordando a si mesmo e que non necesita, nin quere, nin lle nace, ter que dicir madronho, poidendo escoller entre esbedro, albedro ou érbedo; nen ter que comer carapaus podendo comer xurelos; nin quer ser pequenito podendo ser pequeniño, e se foi aló non quere dicir fuí, sabendo dicir fun. Porque a norma ortográfica non é siñificativa: é só un grafo. Son as verbas o que importa. As palabras: a voz, a alma, o corpo da lingua, o seu sostén, sustancia e sentir. O galego, pra cando Portugal a necesitar, garda a máis anterga herdanza das palabras na súa arca dos primordios, labrada en madeira latina, entrallada por ferraxes xermánicas e adobiada con ouriversarías celtas.
O galego galego que sabe á galego... a que bon pan de mestura sabe!!.
E sabe, ben que sabe, que a matria de todos as falas e fonías portuguesas, brasileiras, angolesas ou caboverdiáns, ben o saben os de Burela, está en Galicia, lar do Galego, a lingua que os afillou a todos eles. Na hora, está a despertar a nación galaica que sabe se extende polas galicias, as asturias, os bierzos e por terras xabresas, miñotas e trasmontanas: esa é a nación que hoxe desperta. A nación que sabe que pra ser quen ten que ser, non necesita ser castelá dos Madriles nen lisboeta da Lusitania: abóndalle con ser galaica da Galaecia.
Unha colectividade orgullosa que acolle cun sorriso de irmaos, e por baixo dos seus bigodes, o berro de afirmación colectivo minhoto... BiBa a ramBoia!!! crida da que se soerguen, fonando efusivas, esas tres bes galegas fronte as tres normativas uves fricativas luso lisboetas. Que leveda de emoción ao saber que no Bierzo, e nas Asturias o galego resiste bravo, firme e baril. Unha nación que se amilagra ao saber que a comunidade de orixe galega do Val do Xálima, extremeño da Extremadura, raioto co verdadeiro Portugal luso, seguen a falar como falo eu, que falei con eles en galego e eles comigo na fala galega do Xálima, e non en luso portugués lisboeta.
Entrei xa hai ben de anos nun bar de San Martín de Trebello, Cáceres. Arrimeime a barra e preguntei en galego cedeirés de a diario: Teñen tabaco? O camarero, un home como de cincuenta e algo, ollándome atento, un tanto ao desconfío, dime: Aí ao fondo tes a máquina. Non a ves? Un outro home alto, ancho, forte, que estaba de costas, virouse pra min cunha cervexa na mao, miroume dende a súa altura e díxome: Ti eres galego, non.... Son, si señor, desde que nacín... e usté é de Trebello? inquerín eu. Si señor, si, desde que nacín, respondeume cunha sorna coñera que se me facía familiar. O camarero, daquela, xa se meteu na conversa e dime: E logo usté de donde é?... Son de Cedeira...unha vila pequena ao norte de Ferrol, precisei por ofrecerlle algunha referencia a aqueles extremeños que falaban exactamente coma min. Daquela a cara do camarero, os seus ollos, a faciana toda, o sorriso iluminado, abríronse coma un sol e pregúntaronme, tremándolle a voz coa emoción: E aínda existe o Tres de Ouros?
O home fixera o servizo en Ferrol e moito fora bailar ao Tres. Que non me mova máis se non foi verdade.
