XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

domingo, 27 de decembro de 2009

Eurynebria complanata: as últimas boqueadas. (I)

Lamentablemente non se me lembra o nome daquel premiado co Nobel, que sendo inquerido sobre do que el, cos seus profundos estudos, nos podería dicir sobre a natureza da Divinidade, respondeu que o único que podía afirmar era que Deus tiña unha desconcertante afección polos coleópteros.



Nefeuto, a orde das coleópteras, os escaravellos de toda a vida, é a máis diversa de todas as ordes de seres vivos pluricelulares: aproximadamente 360.000 especies diferentes. Árdelle o eixo. Abellas, avésporas e formigas, as himenópteras, con 200.000 levarían a presea de plata na orde das preferencia divinas; e as lepidópteras, as bolboretas de cada hora, con 160.000 especies ocuparían o terceiro posto nas afeccións creativas da Criadora: para un total de seres vivos coñecidos da orde de 1,5 millós. Suponse que o número verdadeiro podería estar arredor dos 7-10 millós de especies diferentes. A grande maioría extinguiranse sen sabermos nunca delas.

Na hora esta aborbollante diversidade de vidas está a declinar. Moitas destas criaturas están arestora en serio perigo de pervivencia. Cada día máis exténdese a certeza de estarmos a vivir, aceleradamente, unha desaparición masiva e brutal de especies, unha hecatombe natural superior a calquera outra das Eras Xeolóxicas anteriores, mesmo a do impacto do meteorito do Iucatán que disque acabou cos dinosauros. E todo nun alustre: o da Historia dos humanos sobre a Terra. Chámanlle a Sexta Extinción Masiva de especies. Moi mal chamado: sería máis preciso o Primeiro Exterminio Masivo. Pois é a primeira aniquilación de moitedumes de especies causada, non por un cataclismo natural, senon pola acción directa e reflexiva, aloucada, chulesca, destemida e soberbia dunha outra: alcumada a si mesma de sapiens, para maior burla da sabiburía. E estámolo vivindo, causando, co corpo presente e a alma ausente.

Uns poucos exemplos de exterminio de grandes animais, no decurso dos derradeiros 10.000 anos da historia dos humanos, abondaría para dar, aínda á intelixencia máis inapetente, unha idea cabal do que estamos a vivir: o mamute, o oso e o león das covas, o rinoceronte laúdo, o pequeno hipópotamo de Creta, os elefantes ananos de Chipre, Malta e Sicilia, o ciño xigante de Malta, a capibara enorme de Sudámerica, os grandes leóns de Norteamérica, os castores xigantes americanos, o bisonte europeo, o tarpán, o lobo marsupial de Tasmania, o otario de Xapón, a vaca mariña de Steller, o dodo das Illas Índicas, a alca xigante do Atlántico Norte, a cotorra de Carolina ou as encebras da Península Ibérica son tan só unha pequena mostra da hecatombe que a especie Homo sapiens está executando. (Os patéticos desesperos por reproducir e enseñar en choídos de zoolóxico a especies técnicamente extintas, tal o panda xigante da China, feito símbolo da esperanza conservacionista, non fan senón aumentar a expresión dramática da traxedia biocida que estamos a consumar).

Traxedia biocida que según os datos da UICN (Unión Internacional para a Conservacion da Natureza) afectaría a un de cada catro mamíferos, a unha de cada oito aves, a un de cada tres anfibios, e por primeira vez, triste orixinalidade, a un elevadísimo número de especies vexetais: a 70 de cada 100 das plantas. Nin máis nin menos. Non posúo datos do cálculo para artrópodos, pero é de supoñer que anden máis ou menos en forquiñas similares.

Un caso rechamante e nos últimos anos de fonda preocupación no mundo entomolóxico é o da Eurynebria complanata, o carabello das mareas, o orixinal e lindo caraboide que anda entre parágrafos ilustrando estas verbas.

Eurynebria complanata, o carabello das mareas, é un curioso animaliño que vive nas plaias e areeiros, xusto entre as lindes da marea agachado frecuentemente entre as madeiras, xebras e mougada diversa que deixa o mar na liña da area. Dise por iso dela que é halófila, con gusto polo saliño, e mesmo chega a figurar nalgunha ca outra guía de animais mariños. Con toda a razón. É de habitos fundamentalmente noturnos, horas nas que sae a cazar o seu alimento favorito, Talitrus saltator (a pulga brincadora das plaias que antes dábase por millós en cada areeiro e hoxe faise tan rara de ver). No verán, outra orixinalidade, suspende as súas actividades e mantense en estivación, son por iso os meses de inverno os mellores para poder ver a este fermoso, orixinal e escasísimo coleóptero, da familia dos cárabos e do xénero nebria.

Eurynebria complanata, extende, ou extendía, as súas poboacións, polas plaias mellor conservadas dunha ampla zona xeográfica paleártica que vai dende Irlanda e o sur da Gran Bretaña, ata as costás africanas do Magreb e as mediterráneas occidentais. Ano a ano baixando alarmantemente as súas poboacións, chegando a extremos críticos e en casos inviables xa ecoloxicamente. As causas hainas que buscar nas alteracións dos hábitats nas plaias e nos marouzós: a moderna limpeza sistemática dos achegos do mar, tantas veces por mecanización agresiva e profunda, provoca non só a eliminación física de exemplares senón a desaparición das posibilidades de mantenimento das poboacións de Talitrus saltator, a pulga da plaia, o seu alimento favorito, e asimesmo a imposibilidade de atopar madeirames vellos: os seus acobillos perante as lucidas horas do dia.

Na Galizia tense constatado xa a diminución brutal dos efectivos poboacionais do carabello da marea. A asociación naturalista ANABAM, do Baixo Miño, leva unha década estudándoio nas plaias galegas de Camposancos e da Garda e nas portuguesas de Vilanova de Ancora, constatando o seu declive incuestionable; o que os moveu a solicitar a súa inclusión no catálogo galego de especies ameazadas, sendo rexeitada a súa petición, (incomprensiblemente se un pensa en termos ecolóxicos, comprensible se un decide en termos de posibilidades de turismo especulativo) por parte da Dirección Xeral da Natureza, recién estreada no novo goberno galego.

Tamén o grupo naturalista HABITAT ten encetado no ano 2009 unha investigación de campo nas plaias da Costa da Morte.

Ao noroeste do Noroeste teño prospectado os areeiros de Morouzos, en Ortigueira, A Madalena en Cedeira, de Vilarrube en Vilarrube, O Rodo e o Baleo en Pantín, e A Frouseira en Valdoviño. Arestora só tiven a sorte de poder velos en Morouzos e Vilarrube. Sempre moi poucos exemplares: 4 en Morouzos o ano pasado, 7 en Vilarrube, hai uns días, pero que están na liña de escasez dos atopados noutras areas galegas. Pero cando menos aínda se pode dicir que nas nosas plaias agáchanse, sobrevivindo malamente, algúns dos últimos, ogallá que non derradeiros, carabellos das mareas.

Fállanme dende logo moitas plaias e recantos por visitar onde sospeito que esta nebria poida ter os seus niños ecolóxicos e poida aínda andar vivindo tan rufa e resalada coma noutra hora calquera. A plaia da Concha, a de Fornos, as plaias de Loira, a de Santa Comba, a de Doniños, a de San Xurxo, a costa de Lobadiz e Punta Penencia ou as marxes interiores do complexo intermareal do Río Mera, son lugares onde non percurei a presenza do carabello da marea.

De certo nalgúns outros currunchos do noroeste do Noroeste ten que andar cazando pulgas este fermoso caraboide que se non lle quixésemos arrimar outro mérito sempre poderemos dicir del que foi o inventor do código de barras xa que se acredita que non hai dous pares de élitros iguais.

E nada máis por hoxe. Desexando que os galanos das gracias dos días enchan as horas do voso vivir, voume mandando fóra agradecendo coma sempre que me deixedes seguir escribindo para vós.

Apertiñas, totus meus.

Nota marxinal: Ana M. Campos Gómez e Francisco Novoa Docet, publican en 2006 e dentro do Servizo de Publicacións da Universidade de Compostela, Los Carabidae de Galicia, Catálogo, Distribución y Ecología, ofrécendose nel os datos de exemplares recollidos nas plaias galegas que serían estes: Corrubedo, 6; Laxe, 1; Louro,1; Cabalar, 4; Coira,1; Esteiro,1; Traba,4; Illa de Arousa, 1; e Illas Cies, en días diversos: 5, 5, 4, 1, 1. As cantidades prospectadas ao noroeste do Noroeste están en liña, como dixemos, coa rareza xeral das plaias galegas.

As citas previas de exemplares desta especie que veñen explicitadas, non inclúen nen a Morouzos nen a Vilarrube: así coa publicación desta entradiña complétase e amellórase en algo o mal coñecido catálogo de distribución da Eurynema complanata nas plaias galegas. Algo é algo.

Deixo uns aghegos que han de completar as moi coreñas informaciós que van inclusas nesta entrada:

A páxina da ANABAM, Asociación Naturalista do Baixo Miño, da mellor información enrede sobre o carabello da marea: http://www.anabam.org/eurynebria_complanata.html

Para saber de insectos en xeral:
http://entomologia.rediris.es/introento/08cuantos_insectos_existen_en_la_p.htm

Para o caso irlandes:

http://www.jstor.org/pss/25537679

Un estudio monográfico de moito interés sobre as poboacións francesas e italianas, vai en inglés:
http://rchn.biologiachile.cl/pdfs/1996/4/Colombini_&_Chelazzi_1996.pdf

Sobre a Sexta Extinción, o artigo da Wikipedia:
http://es.wikipedia.org/wiki/Extinci%C3%B3n_masiva_del_Holoceno#Extinciones_prehist.C3.B3ricas

E tamén este outro:
http://www.biodiversidadla.org/content/view/full/44353





xoves, 24 de decembro de 2009

Capreolus capreolus: corzas e corzos

Pedíronme, algúns dos visitantes máis novos do bló, que puxera fotos de corzos, que disque lles gustan moito. Para cumplir unha promesa que xa non é nova e para facer canteira entre a cativería, atrévome hoxe a facer esta entradiña. Repasei para elo o arquivo persoal e entresaquei algunhas fotos de anos pasados destes fermosos animais, que a min tamén, coma os nenos, me gustan moito; e sempre me aledan as horas cando dou con eles no monte.
As corzas, e tamén os corzos, tiveron presenza histórica na nosa bisbarra. Así o demostra a documentación do insigne Rafael Usero, quen no Informe Vallina de 1799, encontra explicitada a existencia do corzo, a canda o lobo, o loberno e o porco bravo, na Serra da Capelada. Pero hai cincuenta anos non había rastro de nengunha destas catro especies. Hoxe, nen lobos nen lobernos oubean ou miañan pola serra, pero corzos e porcos, estes coma unha praga perigosa para a vexetación autóctona, teñen acobillo entre o mesto e fragoso eucolital da bisbarra.

Ten unha ampla distribución na rexión paleártica, ocupando toda Europa, excepto o norte de Escandinavia e as illas do Mediterráneo, e o norte de Asia ate chegar á China. Ocupa territorios moi diversos dende boscos de folla caduca ata piñeirais, eucolitais, campeiras, ouzais e mesmo grandes parques das cidades. Seguidor intelixente da civilización dos humanos, sabe aproveitarse de cultivos e froitais amosando unha grande capacidade de adaptación o que lle permitiu aumentar notablemente as súas poboacións. Hoxe acredítase que nunca tantos corzos houbo.

O pelo do pelexo varía lixeiramente de cor: pardo avermellado se fose o vrao e pardo griseiro se fose o inverno. Dise que poden darse casos de pelos brancos, negrosos ou mesmo a manchas, pero a min dende logo nunca un caso destes me encheu o ollo. Os corcitos e as corcitas teñen o pelexo decorado de pintiñas branqueadas e un tono de pelo algo máis escuro.


Na cueira levan unha notable mancha branqueada, algo máis clara e grande no inverno, a que se lle chama espéculo. Nel vai incluido o rabo, case inexistente, de feito semellan rabenos, e nas femias ten unha guedella inferior algo máis grande e saínte que semella un rabiño: isto permite saber quen é quen no inverno, cando o macho non ten corna.

A corna do macho, a encornadura se se prefere, ten seis puntas; e é un oso macizo, non unha sustancia córnea, que vai medrando de novo cada ano ao compás do aumento dos niveis de testosterona, a hormona sexual, dende a primaveira ata o verán, tempo no que estará xa perfectamente conformada e lista para presumir e combatir.


Nas medras recóbrese dunha pel branqueada e pelosa, o liber, da que o macho se desfai ao chegar o maio restregando a corna contra a casca das arboriñas novas, deixándoas de cotío peledas e moi frecuentemente causando a súa secura e morte. Os cultivadores de árbores frutais sábeno ben. No outono coincidindo co descenso dos niveis de testosterona e o fin do período de copulación o macho perde a encornadura. Ata a primaveira que ven; se Dió-lo quer.



No inverno poden verse en grupos, na nosa bisbarra nunca moi numerosos, pero durante o resto do anos son animais solitarios e territoriais. Os machos marcan o seu territorio rozando a súa frente, onde teñen unha glándula hormonal, contra dos tóros das árbores e mesmamente co seu típico berro que os desprevenidos e pouco habituais paseantes do monte adoitan confundir co ladrido dun can.


Os corzos e as corzas aparéanse nos meses de verán -na cornisa cantábrica no mes de agosto sobranceiramente-, e unha vez fecundado o óvulo, este quedará durante meses no útero da femia sen desenrolarse. Este fantástico comportamento reproductivo do corzo, único entre os ungulados, coñécese co nome de fecundación retardada e pode variar dunhas poucas semáns ata meses.
As crías, xeralmente mellizas, nacen perante os meses de verán e indefectiblemente encámanse durante as primeiras semáns de vida: quere decirse que a mai deixaos acobillados e solitarios entre entre as follas do cubil, indo canda a eles só para darlles de mamar. Para iso os corcitos fican completamente inmóveis e neste tempo non producen olor corporal ningún. Mesmamente un can de caza podería pasar a dous metres deles sen ser quen de descubrilos.

Hai que saber que se atopamos ( e será sempre sen querer), a un destes corciños no seu niño non debemos de pensar que demos cun animaliño cruelmente abandoado por seus pais, e moito menos, aínda, deberemos de collelo caritativamente ao colo: se tal fixéramos, asañaríamos á cría: o noso odor quedaría pegado ao seu corpo e cando súa mai regresase a darlle o leite, habería de detectar no seu fillo, o noso cheiro a humano, e, aterrorizada, habería de deixalo abandoado. Haino que saber.

Velaí como sen pretender e por cousa dun puro sentimento caritativo hacia os animais haberíamos de condenar á morte a un indefenso e malpocado corcito.

Con que tan só unha persoa tropezase algunha vez cos acobillados corciños e mor da lectura deste bló aprendese a non tocar ás non abandoadas crías, este bló vería xustificada a súa existencia: que arestora cumple un ano de vida.
Agradecido, na hora e sempre, a todos cantos neste espazo vos achegástedes as súas páxinas: xa para ler, xa para mirar, xa para comentar, xa para inorar.


E para todos vos moi felices días de festa lediciosa e moi abondosos anos vindeiros e o que prega, dende o noroeste do Noroeste, un servidor.

Saúde e sorte, miñas e meus.
Apertiñas.




Despós de data: Para saber moito máis este achego a magnífica páxina da Enciclopedia de Vertebrados Ibéricos. http://www.vertebradosibericos.org/mamiferos/capcap.html

Non debo de ocultar que para a redacción desta entradiña consultei moi frecuentemente a Guía dos Mamíferos de Helga Hoffman, editada pola editorial Everest, sen que por iso debamos responsabilizar á súa autora das previsibles equivocaciós que servidor poidera cometer. Agradecido.

mércores, 16 de decembro de 2009

Biluricos ou beloricos.

Acobillados ao carón dos pelouros do peirao de Ortigueira, uhna bandadiña de Tringa totanus (biluricos ou beloricos se mellor gustades), andaban a disfrutar das últimas e mornas raiolas do sol do día, nun destes seráns refriados.

Arestora o espazo intermareal Ladrido-Ortigueira e un repousadoiro agarimoso para miles desas xentes de augaire, (parrulos, chíscalas, chorlitos, mazaricos, pildoriñas...) que chegadas de mundos boreais decidiron, coma todos os anos, pasar o inverno na Doñana do Norde: a nosa querida e fermosísima Ría de Ortigueira.
Aínda que para disfrutar da súa contemplación a ollo cheo conveña levar uns bós prismáticos ou un telescopio terrestre medio decente, por veces se un se acompaña tan só da sua presbicia ou da súa miopía acelerada, pode, tal é a cantidade e a confiada calidade de paxareiría, gozala de lo lindo só con non andar moi despistado e botar medio ollo ao derredor.

Tal nos pasou estoutro día, cando esta bandada de repousados biluricos chamou da nosa atención co seu chíar mazariqueiro: se conoce que querían saír neste o seu bló e non viron mellor maneira de explicarmo que dicirmo claramente.

Os biluricos eran unha teima non cumprida. Nestes anos de rexistros dixitais nunca poidera dar con eles na confianza da proximidade adecuada. Non fixeramos moito trato, que se diga. E ben que quería saber eu deles, pois sempre me acordaban, e me acordan, a un deses alumnos inesquencibeis que tratei na Ría de Noia, na Barquiña, e que corría co nome de guerra de O Bilurico.

Bilurico, ou belorico, son por iso nomes manexados polas Rías Baixas. Por alá son palabras moi de a diario e alá foi onde por primeira vez as sentín entoar, na xilgareira fala meiriña. Aplicadas as máis das veces a xente miúda e rebuliceira, como era o meu inesquencible alumno.

Estoutros biluricos, desta fríxida serán de Ortigueira, non se amosaron por iso moi inquedos nen fuxidizos: claro que se realmente querían verse retratados neste o seu bló, non lles conviña moito moverse para poderen saír na foto.

E así foi que se deixaron fotografar amodo, acomodados e quedos, para que eu non tuvera queixa deles e poidera facer o meu labor con toda a tranquilidade que a ocasión deste primeiro coñecemento mutuo requería.

Fixen o que poiden e o que sei. Se as fotos non sairon mellor é cousa que eu só debo explicar, os biluricos pola súa banda portáronse con toda a educación natural que só a xente criada nas civilizadas terras nórdicas europeas posúen.

E coas poucas habelencias fotográficas aprendidas neste quinquenio dixital, procurei que poidese parecer un fotógrafo: gracia coa que non quixo dotarme o ceo. Os resultados deste desvelo, polo que toca os meus queridos biluricos, xa van explicados nas fotos que anteceden e para mellor comprender podedes mirar as fotos que veñen.


Que ogallá vos agradasen e vos fixesen pasar un anaquiño da vida coa lixeireza da auga que corre a canda o rego maino: sen sentir o seu pasar.
Agradecido, totus meus.

mércores, 2 de decembro de 2009

Carozas do mar: pingüiniños nosos.

Chegan os temporais de inverno e chegan a canda a eles as xentes do mar de fóra. Van vindo a pasar os meses feros do ano en territorios máis mansos e de mellor acomodo. Xa andan algúns deles entre nós. As simpáticas carozas, Alca torda, a cousiña máis parecida a un pingüín que podemos mirar ao noroeste do Noroeste, xa anda pescando nas augas das nosas rías.
Vraneantes e aniñadoras nos lonxanos territorios do Norde, (Islandia, Escocia, Escandinavia... e algunhas na Bretaña) dan en baixar cara o sur para invernar en terras máis tépedas. Mesmamente varios milleiros pasan o estreito de Xibraltar, (as antigas columnas non do clásico Hércules senón do máis vello e céltico Berobreo, como deixou explicado Atistóteles) e acobíllanse no inverno polas costás mediterráns.

Entran daquela polas nosas rías, e é a ocasión de poder botarlles un ollo, se un ten a sorte de tropezarse con elas. As fotos que ilustran esta entrada son do ano 2006 no que esta noviña andou a pescar polo medio e medio da vila, entrepontes, senón de que habería eu de poderlle chiscar o ollo da cámara e facerme con esta media ducia mal contada de fotos.
De cotío andan polo medio da ría (en Cariño son mellores de ver ao pé do malecó) e se un non anda fornecido cuns bos prismáticos ou un telescopio terrestre, xa se lle pode botar unha area de sal, que non se che deixan ver.


A palabra caroza coa que se coñece a Alca torda en Cedeira debe de facer referencia ao seu aspecto compacto e recollido coma unha caroza dos piñeiros, nome xa propio de todo o noroeste do Noroeste, chegando ata Viveiro cando menos, para designar ao froito dos piñeiros.

Non se recolle este nome no excelente traballo de M. do Carme Ríos Panisse (1983) "Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. II. Mamíferos, aves y algas, Universidade de Santiago, Verba anexo 19" onde si se recolle o moito máis orixinal de aro ñopo. (E hai tamén onde e quen lle chama aro romeiro. Será por que vai e ven).


Aro, efectivamente é o nome máis habitual con que por estas terras se coñece, non a Alca torda, senon ao Arao común, Uria aalge. Aro ñopo non sei que senso poda ter. No Eladio Rodríguez recóllese o adxectivo ñopeiro, facéndoio sinónimo de arroubón, " raterillo que hurta cosas de poco valor". Non sei: como non roube o peixe das redes non imaxino de onde lle virá o alcume.

Recolle o traballo de Mª do Carmo Ríos outras denominacións para a caroza, chamándolle aro do patexo ou aro do patelo, referenciandoio así a un dos seus manxares predilectos: aquel crustáceo (Polybius henslowi, seguramente) que na nosa infancia tanto se usaba como abono e que tantas veces temos carretado para o tarreo para aproveitarlle as súas altas concentracións en cal, sosa e potasa, así como as súas poderosas cualidades desinfectantes, "por eso nunca produjo infecciones ni epidemias, a pesar del mal olor que despide al descomponerse al aire libre": o mestre Eladio dixit.

A caroziña non é unha ave mariña moi grande, 41-48 cm aprox., e coma todos os da súa xente é unha excelente mergulladora, podendo pasar máis de dous minutos e medio debaixo da auga, cousa que fai sempre que se sinte ameazada ou necesita pescar. É quen de baixar moi ao fondo, empurrándose coas alas que as manexa coma se fosen aletas de mergullador.


Voa moi ben e rápido con batidos fortes, con moita fogaxe, arrequecéndolle, e en terra camiñan balanzando as ás coma os pingüíns: daí que os franceses non dubiden en nomealo, e eu tampouco, como Pingouin torda.

Aniña nos cantís, en regañas, furanchicos ou peitorís e en solitario, non en grandes grupos coma os aros; e pon un só ovo. Disque ata os anos setenta deu en aniñar polas costás cantábricas, pero arestora a zona de cría máis achegada a nós son os territorios da Bretaña francesa.


O desastroso desastre do Prestige, de imposible esquezo, supuxo a morte de miles delas (2861 petroleadas, das que só 45 poideron ser liberadas), aínda que non tantas coma de seus primos os aros (Uria algeae), dos que se recolleron 4492 e só se poideron ceibar 112. E o aro para Galicia é unha especie en perigo de extinción da que só se censan 15 parellas nidificantes. Os humanos, ese virus.

E por hoxe aquí se queda a cousa.
Quedamos con vos agradecidos a linda caroziña e un servidor.
Saúde e sorte.
Despós de data: Ogallá este inverno teñades a sorte de poder botarlle un ollo a simpática caroziña. E levedes con vós unha cámara calquera: haberedes de poder facerlle moito mellores fotos das que eu fun quen de facerlle. Para máis o agresivo tratamento do fotoxó sei que non as mellorou nen pouco nen moito. Desculpas, prego.