XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

xoves, 20 de marzo de 2025

MARÍA DA FONTE , 22 de marzo, das GALAICAS BRAVAS, o día.

    Corre o ano 1846. O goberno lisboeta de María II, edicta unha lei sanitaria do ministro Costa Cabral que obriga soterrar aos mortos lonxe dos vilares e das igrexas, nos apartados e modernos cemiterios recén construídos. Esta lei, que vén acompañada dunha xeira de taxas e requisitos burocráticos antes inexistentes na Gallaecia do Sur vai ser considerada un ataque frontal aos seus costumes e dereitos relixiosos  por canto, nas súas crenzas galaicas, os defuntos, as almiñas, a parroquia de mortos, sempre presente, de non repousaren no campo santo que abraza á igrexa matriz, estarían  indefensos, isolados, perdidos nos alonxados cemiterios. 
    O 22 de marzo, ha ser soterrada Custodia Tareixa, vicinha do lugar de Simaês, freguesía de Fonte Arcada, concelho de Póvoa de Lanhoso. As normas novas obrigan  a ter que usar o  cemiterio. Alí estarán presentes o Comisario de Saúde que certificará o óbito e o párroco que cobrará o "Billete de enterramento" e as taxas "de covato". Custodia vai ter que ser soterrada polo imperativo da lei e coa forza do estado contra as tradiciós e as crenzas da vella Gallaecia. O imperativo da Lusitania lisboeta.

    Mal souberon todo isto, as mulheres da freguesía,  fornecidas de chantós, fouces e ferramentas, uteis de   guerra, botáronse aos camiños dispostas a non consentir, fora como fora, o enterro de Custodia no cemiterio moderno. O médico, o padre párroco e os catro coveiros enterradores diloíronse en nada diante daquela avalancha femenina de decisión inapelable que inundou o camposanto. Desapareceron. Catro mulheres, decididas, colleron o cadaleito e con todas as outras ao rabo viñéronse vindo de volta ao mosteiro, onde, en terra santa e sen esperar polos servizos relixiosos do párroco, non fora ser o demo, elas mesmas por elas mesmas lhe deron sepultura á súa vicinha. Non sen rezarlle un responso.


    Custodia Tareixa foi soterrada como é debido.

    Vestida coa saia vermella tradicional, portando unha cruz na mao e unha pistola ao cinto, á fronte do enterro marchaba María Angelina, irmá do zapateiro de Simaês, a única daquelas  revolteiras que leva un arma de fogo. De 20 anos, e aparenza robusta, falan crónicas, ía coma todas as outras dando vivas á Raiña e morras aos Cabrais e as Leises Novas.

    O 24 de marzo, as modernizadoras autoridades, amoladas pola insurreción das mulheres dispuxéronse a impoñer a lei   e a demostrar quen era quen mandaba. Apareceron correxidores e gardas para castigar ás cabecilhas da revolta. Hai redadas polas aldeias. Prenden a Joaquina Carneira, a María Custodia, a María Motas e a María Vidas. As autoridades, pretenden, por riba, ir  exumar o cadavre de Custodia e carretalo pola freguesía adiante para volvelo entullar no cemiterio.


    As campás das igrexas dobran os sinos repenicando con forza. Están chamando ás mulheres da contorna a defender o repouso eterno de Custodia. Centos de mulheres atouradas, "armadas de fío e roca" poetizarán  as cantigas, en menos do que canta un galo, escorrentan aos correxidores e espantan aos catro ou cinco coveiros desenterradores presentes.


        Custodia Teresa seguirá a durmir no camposanto.

    O día 27 de marzo, a Joaquina Carneira, a  María Custodia, a  María Motas e a María Vidas, van ser levadas diante do xuíz. Coa concencia exaltada polo éxito recente córrese a voz polas freguesías: hai que ir liberar ás companheiras apresadas. Na manhá dese novo día, e outra vez ao aviso dos sinos, xúntanse as mulheres no Cruceiro: as memorias din que por milheiros. Todas xuntas, un exército temible. Sen medo nin temor de ninguén atacan o edificio da prisión. Destragan e derruban as portas, toman o mando, e liberan ás súas compaheiras. Joana María, mulher nova de entre 18 e 20 anos, figura na Historia por dar as  machetadas primordias contra as portas da cadea.


   Coas bravas galaicas non hai lei de fóra que poida.

    As mulheres, para concelebrar a súa victoria absoluta xúntanse en xira maior no largo da Fonte. Alí, a María Luiza Balaio taberneira e hospedeira, tén cantina e convida a beber por garrafas, xerros ou copos a quen quixer. A festa das mulheres é festa rachada. As agudas gorxas aturuxantes das mulheres minhotas celebran con ledicia eufórica a liberación das presas, disfrutando con bailas, cantos, ughos e berros de... Morte aos Cabrais!!!! Viva a Raíña..!!! e tamén, e aínda moito máis repetido... Vivaa Maríaaa da Fonteeee!!!... obrigándose con educación coa taberneira... que convidaba ao viño.


   Dende aquela, o nome da taberneira ecoa nas lendas.


   Os periódicos das cidades dan noticia que unha tal María da Fonte é a capitana a quen todas vitorean. Vai ser así coma este nome pasará a designar, estimulada pola iñorancia amarelada e confusa da lonxana prensa lisboeta, a lideresa inexistente da espóntanea revolta de mulheres. En pouco tempo, aventado pola fama mediática, acadará cumios míticos e  fantásticos. María da Fonte tornarase un ser ideal, unha pantasma invisible e inaprensible. Inalcanzable para as autoridades. Han ser moitas as mulheres que nun caso ou noutro van ser acusadas, ás veces autoacusadas, de seren cada unha delas a  capitana  María da Fonte.


  Non moitos días a seguir, na vicinha freguesía de Galegos, as mulheres tiran adiante, firmes, coa súa revolta cultural. Contra das advertencias do correxidor, enterran "en chao debido" a Francisco Lage. As autoridades, alarmadas pola persistencia, continuidade e extensión da rebelión, ordean deter as cabecilhas. Buscan con particular énfase a unha tal María da Fonte, ao parecer capitana. Só prenderán a Josefa Caetana quen, pesia a ser unha coñecida  de toda a vida, mesmo das autoridades, declarará que ela é...  María da Fonte.  No punto vai ser conducida ao cárcere. Arreada polos camiños da serra por seis gardas con uniforme oficial, Josefa Caetana vai prisioneira para a cadea da Pôvoa do Lanhoso.


   Onde lle chaman a serra do Carvalho centos de paisanas, boas coñecedoras dos camiños do monte, armadas con paos, fouces, ouciños, coitelos, machadas, galletas e  algunha arma de fogo, téndenlhe o paso á comitiva militar que conduce á Josefa Caetana. Saíndo de súpeto do monte ao camiño, unha greada desafalazada de mulleres, ughando e erguendo armas,  rodea  á sorprendida comitiva militar. Que non pode dar un  paso. Os seis gardas non son nada  diante da agresiva vontade armada daquela moitedume aturuxante. Liberdade ou masacre, non hai outra.


    Josefa Caetana, "María da Fonte", é liberada.


    Estes desacatos serán só o xermolo. A revolta das mulheres da Gallaecia bracarense, non fixo máis que encetar. Continuará e medrará ate chegar a ser un fenómeno social e histórico. A raíña María vai ter que destituir ao ministro Costa Cabral. Para daquela a revolta  vai ser manipulada a comenencia dos poderes políticos de moito lonxe, ocupados na confrontación entre as ideas conservadoras do antigo réxime e as liberais modernidades republicanas do século XIX. Unha delas os cemiterios arredados. 

    

     Pero esa xa non é a historia de María da Fonte.


     Joana María Esteves, Joaquina Carneira, Josefa Caetana, María Angelina, María Custodia Milagreta, María da Fonte do Vido, María da Mota, María Luiza Balaio, María Vidas...velaí  encarnada en calquera delas á mítica capitana María da Fonte. Avisión invisible e inaprensible, espíritu inspirador, alento mítico. María da Fonte non foi unha mulher precisa. Foi unha moitedume avoltada de mulheres rurais, aldeanas, labregas, que lle puxeron a proa ao mundo e a Historia,  en defensa do seu sentir cultural e en rebeldía contra a malcriada modernidade de progreso, ofensiva coa tradición, que non respeta nin tan siquera o sagrado dereito ao repouso  en camposanto.


     María da Fonte. Nese nome de mulher acobillouse o moderno e persistente lendario minhoto da heroína feminina liberadora de vilas e cidades, verbo a Inés Negra de Melgaço,  a Deu-la-deu Martin de Monçao ou as bravas mulheres de Castro Laboreiro que un día fixeran ceacuar as tropas españolas.


    María da Fonte eran todas e non era ningunha.


    Mater Galaecia,  acorda  da Ausencia de Ti.



Miña ben querida e pouca xente, seguer a ser bos que guapas xa sodes. Apertiñas. A mandare.



PAZ E PALABRAS






As sete mulheres do Miño. O Zeca Afonso. Non se diga máis.




O Vitorino, o Luis Pastor e a música do Zeca.
 Irmandade na televisión da Galicia.

BiBa a Ramboia!!!Con esas dúas Bes galegas, orgulho do pobo e da fala minhota. Aí están os nosos.


A Ramboia Galega, a alma revertendo de unidade popular galaica. 

Chega a hora

As paisaxes son raianas case todas elas.
 Non se diferencian terras. 
Mater Gallaecia, a Nosa.

domingo, 9 de marzo de 2025

Excm. Sr. Conselleiro de Educación, Ciencia, Universidades e Formación Profesional da Xunta de Galicia:

Estimado Sr. Román Rodríguez González: 

    Escúseme o inusual vehículo de comunicación  que intento establecer con vostede. Son consciente das poucas posibilidades que tén este tan raro como pouco usado método de poder chegar a contactalo. Tanto por producirse ao traverso dun blogue minoritario residente nun espazo bital arredado ao noroeste do Noroeste de Galicia, canto pola seguridade de que as súas preocupacións, non lle permiten o lecer de vagamundear polos espazos da internet. 

    Aínda así, que podo perder con intentalo?

O tempo que tarde en redactar as sintaxis dos meus desexos. 

Estimado señor:


Eu, Rafael López Loureiro, mestre xubilado teño a honra de me dirixir a vostede ao traverso deste escrito para instar da súa consideración esta outra suxerencia:


Que a Consellería de Educación e Cultura que vostede dirixe e coordina teña por ben ordear que o Día do Naturalismo Galego, 9 de marzo, natalicio de fr. Martín Sarmiento, se integre dentro dos contidos curriculares educativos do ensino galego a todos os niveis.



Non descoñece vostede que dende o ano 2023 as asociacións naturalistas e ecoloxistas de Galicia (SGHN, Habitat, Adega, Verdegaia, Feg, Amigos da Terra) e as máis prestixiosas institucións culturais de Galicia (Consello da Cultura Galega, Real Academia Galega, Academia das Ciencias de Galicia e Centro Superior Investigacións Científicas) ao mesmo tempo que numerosas outras asociacións sociais e culturais, a canda personalidades académicas, artísticas e profesionais do noso país entenderon como oportuno e ben acaído adicar un día anual de recoñecemento ao escuro labor de estudo e protección da biodiversidade de Galicia que realizan os anónimos pero realmente existentes naturalistas do noso pais.



Tampouco iñora vostede que as institucións, asociacións e asinantes, en acto solemne celebrado o día 1 de marzo do 2023 na sede do Consello da Cultura Galega, presidido por dona Rosario Álvarez, acordaron  sinalar ao día 9 de marzo, día do natalicio do pai Sarmiento, galego grande,  coma Día do Naturalismo Galego. Así  ao recoñecer ao naturalismo de Galicia en data tan acaída queríase vindicar e exaltar a figura senlleira de fr. Martín Sarmiento, galego xenial,  devanceiro dos estudos naturalistas e adaíl primordio na petición de estudos regrados de Historia Natural,  si primarios tamén universitarios.



Sabe vostede mellor ca este destemido servidor, que o coñecemento da Historia Natural é parte alicerzal da Cultura dun país. Xa o dicía o noso padriño Martín Sarmiento: “Sin un más que mediano conocimiento de la historia natural y sin saber mas que la mayor parte de los nombres de sus mixtos, sus especies, diferencias, y algunas propiedades, ninguno me persuadirá que es erudito ni que sabe lengua alguna"



Sendo así non se entenderá como suxerencia inadecuada ou destemida que o coñecemento do traballo sabio dos naturalistas galegos, o labor primordial de Martín Sarmiento e a extraordinaria riqueza en biodiversidade de Galicia, poidan chegar ás aulas do país, resaltados co prestixio que confire unha data oficial recoñecida no curriculum escolar. Até parecería consecuencia da orde natural dos sucesos que se integrase dentro do proceso educativo.



De acollerse esta data senlleira entre as ensinanzas, estou seguro que a educación en Galicia camiñará un outro paso adiante, tranquilo e firme, na percura dos fins de modernidade, galeguidade, e recoñecemento da nosa biodiversidade. Obxectivos que con certeza tampouco son alleos aos intereses da Consellería de Educación.



É por tanto, polo que teño a confianza de que este petitorio ha de atopar un espazo garimoso  nas  súas reflexións e na súa sensibilidade e ao seu tempo, ha florear nunha senlleira data educativa que situada ás portas da primavera acompañará á lingua e á natureza  outras mil máis.



Escusándome polas molestias que lle poidera ter ocasionado  e agradecéndolle a súa liberal atención despídome de vostede, quedando este blogue e a miña persoa ao seu dispoñer.


Atentamente.


Rafael López Loureiro.


Miña ben querida e pouca xente, aí vos deixo esta instancia para que cada quen faga o que entenda oportuno. Se alguén tén a maneira de facerlla chegar ao señor Conselleiro e lle parece oportuna, saiba con anticipo que tén os meus agradecementos expresados.

Se outro alguén quere copiar e pegar e facela instancia persoal ou colectiva ten non só o meu permiso, maís aínda o recoñecemento admirativo e agradecido pola disposta resolución que unicamente esixiría trocar o meu nome polo pertinente.

Se algún alguén máis quixera republicala, espaleala e multiplicala dos xeitos e maneiras que entenda conveninentes, de  tal modo que co debido respeto se aumenten as posibilidades de acadar  audiencia co señor conselleiro, benvidas sexan todas e cada unha das iniciativas.

Miña ben querida e pouca xente que pasedes un bon Día do Naturalismo, vivindo en paz acaroados ao corazón da xente que vos quere; o que non é pouco.

Seguir a ser bos que guapas xa sodes.

A mandare.

PAZ E  PALABRAS





Mil primaveiras máis
 para a paz, a lingua e a natureza.





mércores, 5 de marzo de 2025

PRIMICIA. O Bangué, un texto inédito de Sarmiento sobre a marihuana.


    

    Miña ben querida e pouca xente,  este voso blogue ten a honra, e o gustazo, de ofrecervos a publicación en primicia mundial dun inédito do padriño do naturalismo galego: fr. Martín Sarmiento, Perucho, para os seus íntimos. Texto que trata, para espanto de tertulianos todólogos sobre o bangué, cannabis  ou marihuana e outras varias herbas psicotrópicas. 



    Sirva daquela este discorrer de hoxe como salutación e advertencia da prosimidade do día 9 de marzo, natalicio do xenial Sarmiento e Día do Naturalismo Galego. Quer dicirse dos naturalistas galegos realmente existentes, réplica actual dos aletófilos que desexou Sarmiento, sufridores pola terra nun mundo de medias verdades ambientalistas permanentes e degradación continua e diaria de hábitats consumidos polo embaucador progresismo dun capitalismo desaforado. 


    

    Vaian estas liñas como brinde persoal admirativo deste aprendiz de todo ao xeneroso labor dos nosos naturalistas. Sei do que falo e sei de quen falo.  Álvaro, Damián, Xosé Manuel, Luisa, Silverio, Miguel, Adolfo, María, Roi, Toñito, Ricardo, Antonio, Xabi, Xan, Sonia, Juan, Carlos, Xosé, Santiago, Pedro, Santi, Serafín, Elvira, Martiño, Andrés,... etcétera, etcétera, etcétera. Todos nomes propios de xente pouco común. O naturalismo galego da hora presente, mulleres e homes de valor e valer. Non coñezo a todos, pero leo e estudo aos que podo e teño a honra do trato e amizade cuns poucos deles. Sei do seu traballo de outo nivel científico, divulgativo e defensivo da historia natural e do medio ambiente de Galicia, sen esperar nen buscar cobro, só abaneados pola ilusión de ver medrar cada ano as flores que veron medrar o ano pasado. 



 Nestes tempos de cinismo corrutor desaforado, descarado, desvergonzado, o seu honorable comportar público merece un día e algo máis: o recoñecemento definitivo da sociedade da súa existencia e do seu labor extra ordinario. Vertebradores sociais silandeiros. Honra e gloria da Galicia nosa, como se sinte se expresa.



    Non premerei unha tecla máis sen agradecer por adiantado ao Consello da Cultura Galega na persoa de Henrique Monteagudo e do Proxecto Sarmiento que dirixe, á súa xenerosidade ao me facer chegar, e permitir regalarvos, en transcrición persoal dun servidor, dous manuscritos orixinais da Colección Medina Sidonia da autoría do padriño Sarmiento que con liberalidade desinteresada me fixeron chegar. Este que trata sobre o Bangué e un prósimo que penso publicar en breve "Noticia de algunos vegetables extraños connaturalizados en España" que redactado a petición do director do Real Xardín Botánico, don Joseph Quer,  representa de que eu saiba, o primeiro estudo consciente sobre aloctonía vexetal en España.



 Resulta realmente sorprendente  até para os mesmos especialistas saber que Sarmiento escribiu un pequeno texto tratando da planta do cannabis. Este texto, o último de tema botánico que escribiu na súa vida (en 1768 catro anos antes de falecer) pouco máis é ca un exercicio de divulgación e recollida de informacións sobre o cannabis entre os autores clásicos e os modernos do seu tempo que trataran do bangué. En esencia os portugueses García da Horta e Cristóbal da Costa que aportaron á Europa os primeiros tratados sobre as novidades xeográficas, botánicas e culturais das xeografías asiáticas coas que Portugal negociaba, con énfase en Goa, centro comercial senlleiro. A eles han copiar, neste punto, todos cantos van vir en anos posteriores: o grande médico e botánico sevillano Nicolás Monardes, por exemplo.



Non poderemos neste formato de blogue desmiuzar as moitas ideas e suxerencias que este texto de Sarmiento nos ofrece. Lede agora con gusto, e ao mellor con sorpresa, e ao remate da súa lectura, non deixaremos de facer algunha breve consideración sobre o contido do artigo de Sarmiento.


Boa lectura.



Bangué

o

Vegetable Exótico y

Oriental.


(1) El año de 1754 estuve en Galicia a divertirme y el día 14 de  noviembre estuve en la villa de Noya. Don Manuel Estévez, natural de Pontevedra y condiscípulo mio de gramática, era a la sazón abogado en Noya. Bergondo de arriba y Bergondo de abajo, son dos lugaritos de Noya. El dicho don Manuel Estévez tiene su haciendda en Bergondo de arriba. Enséñome allí (en) su huerta un vegetable raro y me dijo que ningún médico, cirujano ni boticario le conocía, ni le había dado nombre alguno. Añadiome que solo en la huerta del caballero Carantoña, de Noya, había otro vegetable semejante y que tampoco se le sabía el nombre.



(2) A muchos pareció y también me pareció a mi, que era un pie de cáñamo vicioso, pues era ramoso, y tenía muchas ramas; pero el pie o tallo, no era hueco, como el de los cáñamos, sino sólido, y compacto como el boj. Esta singular circunstancia me hizo creer que era planta exótica. Tomé un pedazo de dicho vegetable y de su tronco, y lo llevé a Pontevedra, para averiguar allí que planta sería. Tenía yo en Pontevedra los tres tomos de Juan Bauhino, que me había prestado un Boticario, para divertirme en la Botánica. Restituido a Pontevedra, en donde residía, comencé a revolver los tomos de Juan Bahuino y en el Libro 3º Cap. 81 hallé este título: Y no necesité mas para saber que la dicha planta se llama bangué.



(3) Es el bangué una planta muy parecida a la planta del cáñamo y que naturalmente solo se cría en el Oriente. Hallado ya el hilo en Bahuino de que la planta se llama en el Oriente bangué, despues es fácil escribir mucho sobre el bangué, leyendo autores que han escrito de las plantas orientales cuales son García da Horta, Christóbal de Acosta, Juan Hugon Linschoten. Dice Bauhino que el bangué se llama en árabe axis. En turco asarat en pérsico decan, y en Constantinopla, maslac.



(4) Todos concuerdan en que el bangué es muy parecido al cáñamo. No hay que admirar que la planta bangué que naturalmente nace en el Oriente, y en el Indostán; haya nacido en las huertas de Noya. Los vecinos de Noya siempre han sido famosos marineros, a la America y al oriente auxiliares de los portugueses. La complexion de los portugueses, es propensa a utilizarse en las virtudes y efectos del bangué. Así es muy verosímil, que ellos trajesen del oriente esa planta y que la avencidasen en Portugal y por comunicación en Galicia.



(5) Lo que se debe admirar es que esa planta específica haya nacido en un tiesto que estaba a la ventana en el monasterio de San Martín de Madrid, sin poder averiguar de donde vino allí la semilla, pues ninguno la sembró, ni se sabía que había tal planta en el mundo. Creeré que esa planta del bangué, no será rara en Madrid. Y por lo mismo no serán raros sus cañamones o semilla; supuesto lo cual algún cañamon perdido había parado en el tiesto y prendería. Nació por la primavera. Creció hasta 5 palmos. Todos creían que era cáñamo. Tenía muchos ramos casi quadrangulares y las hojas con divisiones como dedos. El tronco muy sólido y unas mazorcas con cañamones, cortele a 10 de octubre de 1768.



(6) Antes de referir las propiedades y virtudes que los del Indostán atribuyen a su bangué; es del caso apuntar las que los griegos atribuyeron a su nepenthes que Helena y Menelao, presentaron a sus huéspedes en Egipto, como consta de Homero, en su Odyssea, Libº 1º, verso 221. Hasta ahora no está averiguado que planta era el nepenthes. Dicen unos que era borraja. Otros que era el heleneo (aludiendo a Helena). El hecho es que no ha sido una sola planta, sino un fármaco en infusión de vino. Y es muy cierto que si ha sido una planta, sería el vino por sus raras virtudes de alegrar el corazón y de quitar todo genero de melancolías y tristezas y en especial cuando llega al estado de embriaguez.



(7) No hay nación que no tenga algún licor, pasta o planta que embriague, como el vino o (el) nepenthes, la cerveza, vg. la sidra, el opio, la chusa, la areca, el betel, el pulqué, la agua ardiente etc. y el bangué, cuyas virtudes redujo a versos latinos el medico romano Castor Durante, en su herbario, pag 62, y en dónde pone su figura que también representa el cáñamo.

Conturbat cerebrum bangue, vel inebriat, at que externat, placidos que movet de pectore risus luxuriam que ciet, ventremque irritar edendo.


Allí pone otras propiedades del bangué que copió de los autores originales.



(8)  El autor principal que ha dado noticia del bangué, ha sido García del Horto, médico del virrey de Goa; y escribió de los aromas de oriente. Carlos Clusio tradujo al latin aquella obra curiosa y el capítulo 23 es del bangué. Nicolas Monardes, que escribió las drogas de la America: y que Clusio tradujo en latin, en la pag. 48, cita a don Diego Garcia de Huerta y llama bangué en lugar de bangue a la planta bangué de Garcia do Orto y que un sultán dijo a Martin Alphonso de Sosa, que cuando quería ver en sueños, provincias y ciudades, no tenía más que comer de la confección del bangué; y que lo conseguía.



(9)  El otro autor es Cristóbal de Acosta, que escribió de las drogas del oriente, corrigiendo, enmendando y añadiendo lo que Huerta había escrito. También Clusio tradujo en latín la obra de Acosta, pero yo tengo la edición castellana de Burgos. El bangué de Acosta que pone la Lamina pag. 360: simile faze est cannavi. Caulem habet quinque palmorum longitudinem quadrangulum fractu contumacem Indi semine et foliis vescuntur cum ut validiores in venerea fianos tum ad excitandam civi apetentiam. Multi mihi afirmarunt husus semeru et folia ad libidinem ciendam mira esse eficacie. Y dice Acosta que de eso se infiere que el bangué no tiene afinidad con el cáñamo común, por que de este dice Dioscórides lib.3º que genituram stinguit.


(10) Los grandes y capitanes para se olvidar de sus trabajos y dormir sin pensamientos, preparan el bangué así: toman de la simiente, y hojas del bangué hecho polvo. Échanle areca verde y algo de opio y con azúcar lo toman. Y si quieren más, acrecientan esta composición con camphora, clavos, nuez moscada y macis: y para hacerles bien potentes con las mujeres le acrescientan ámbar (na edición de Lisboa de 1891, de García de Orta escríbese ambre, dentro dun listado de sustancias vexetais que non identifico o que ten máis sentido que ese ámbar, mineral, que poidera ser erro do copista do manuscrito de Sarmiento. Sáibase) y almizcle y con azúcar. Añade Clusio que este bangué, tiene mas afinidad con el masclaf que los turcos de Constantinopla usan para sus deleites que no con la hierba de Theophrasto, lib. 9, cap. 20, como sospechó Juan Fragoso.



(11) La Hierba de que habla Theophrasto, lib 9, cap 20, es anónima, como el nepenthes. Cita Theophrasto a un indio oriental que confesó que con ella había tenido setenta actos. Otros 12 y que cada uno tendrá los actos que quisiese. Añade que el indo, magno et robusto corpore erat y que al fin vino a parar en derramar sangre. Mulieris vero vehementius etiam citari libiditum, cum eo medicamine use fuerint. Usa Theophasto de la voz pharmaco, por medicamine hec igitur vis si vere narratur mirifice est. Plinio, lib. 26, cap 10, hace memoria de esta planta de Theophrasto. Prodigiosa sunt que circa hoc tradidit Theophrastus, Auctor alioqui gravis septuageno coitu durase libidinem, contactu herba cujusdam: cujus nomen; genus que non posit. El Pª Harduino se remite a las navegaciones de las Indias en donde hay noticia de varios mixtos y hierbas que se parecen en las virtudes a la hierba de que habla Theophrasto, monstruosamente afrodisíaca.



(12) La edición principal de Theophrasto greco latina es la de Amsterdam de 1644 con comentos de Juan Bodés a Stapelio. En la pag 1170, comenta Stapelio el citado texto de Theophrasto y añade otro de Juan Leon, Africano, lib. 10, capº ultimos, de la raíz surnag, que nace en lo mas accidental, del monte Atlante, que no es menos prodigiosa en la misma materia: y si esa raiz surnag naciese en el Indostan, creería Stepelio que era el vegetable del indo de Theophrasto. Pero se inclina a que esa hierba del bárbaro indo, sería el bangué del Oriente. Y copia todo lo que de él dice Cristóbal de Acosta Y lo confirma, con relaciones de los que han venido del oriente a Holanda. Y sospecha el mismo Stapelio que no habiendo hecho Theophrasto mención alguna del satirion, sería el satirion o orches la planta, raíz ó nabo del satirion.



(13) Juan Hugon Linscoten vivió en el Oriente y residió en Goa. En su Itinerario escribió de los mixtos exóticos, que allí se usan. Trata al opio y del bangué, al cual llama bangua. El doctor Paludano, pone anotaciones á esos mixtos en la edición de 1599. Este Paludano dice, pag. 81, Bangua turco, quoque et Egyptii plurimum utuntur. Yo digo que si los Egipcios usaban el bangué, acaso Helena y Melenao, estando en Egypto, sacarían el refresco a los huéspedes. Homero dice, que no había vino: In vinum missit pharmacum, unde bibebant.(Puxo un fármaco no viño que beberon) El  fármaco sería el nepenthes ó bangue.



(14) De ese bangue, o bangué, dice Paludano: tribus modis conficitur, tribus que nominibus distinguitur. (Ten tres maneiras de facerse e tres nomes que as distinguen) La primera más fácil y más barata confeccion llaman los egipcios asix. La 2ª se llama bosa, más eficaz que la asix, entra la harina del lolio o joyo;( esta voz así escrita no galego de Sarmiento, significa ás gramíneas do xénero lollium, cizaña, reigras...etc e en galego xoio e é moi frecuente en Galicia, xa cultivada para forraxe xa naturalizada)  y de los cañamones del bangue. La 3ª se llama bernavi y es la justa y verdadera bangua de que habla Linscoten. Otra concepción tienen los egipcios en que entra la pimienta blanca, el opio, la fabaloba, la spica nardi y el euphorbio y miel. La llaman bera: esto es, Sanitas unius hoxe, como que lo demas es una borrachera.



(15) La Historia Plantarum, de León de Francia de 1586 pag. 1914, también trata del bangué y pone su lamina, en todo parecido al cañamo y copiada su virtud de Acosta.


(16) Juan Bahuino, Historia Plantarum Universalis. lib. 40. En el lib. 30 cap 81 trata del bangué y recopila los autores originales que han tratado del bangué, y en el Cap. 81. pone el titulo Bangue, canabi simile, pero no pone lámina y cita a Acosta para las virtudes.



(17) Juan Rayo, famoso botanico inglés, pag. 119, de su Historia Plantarum, perifrasea a Cristóbal de Acosta para describir el vegetable bangue cannabi simile. Y viendo que Oleario, viajero, afirma que el cáñamo oriental tiene virtud afrodisíaca, cree que Oleario confundió el cáñamo con el bangué  pero se ratifica con Hans Shana en que el cáñamo europeo y el bangué oriental, son dos especies distintas, aunque muy semejantes.


(18) Dioscórides, lib 3º, tratando del cáñamo vulgar le señala virtud opuesta pues dice que genituram extinguit Al contrario, dice la experiencia que las gallinas que en invierno se alimentan de cañamones vulgares nunca dejan de poner huevos.



(19) Jorge Everardo Rumfio, Herbario Amboinenese, trata de todas las plantas del oriente y en especial de la isla Amboina, en 12 libros y en 6 tomos en folio con láminas finas, impresos en Amsterdam, 1750. En el libro 8º, tomo 6º, cap 31, pag 208, trata del cáñamo de el Oriente o del bangué. Y este bangué se llama entre los indios herba stultorum y como el nephentes de los antiguos quam adhibent ad tristitiam pellondam ac ad letitiam ad ferendam. Y en tanto grado que, como el vino, los vuelve locos por algún tiempo, por eso el bangue es herba stultorum.



(20) Describe Rumfio el bangué como los autores ya citados, Orto y Acosta. Pone cáñamo macho y cáñamo hembra, al modo del cáñamo europeo. Pero advierto que el vulgo llama macho al pie de cáñamo que produce los cañamones, y ese pie se debe llamar hembra. Y el pie que solo florece sin fruto, se debe llamar macho.



(21) En la pag. 135 del Thesaurus Zeilanicus, se dice althaea indica cannabinis foliis bangue dicta. Dudo que el bangué pertenezca a las althaeas que son los malvaviscos o mal variscos, pues en nada se parecen. El citado Rumfio, pag 211, dice que el polvo del bangué tomado en humo como el tabaco, que emborracha y que mezclado con el tabaco, herneam curat. Y en Rumfio se hallarán otras virtudes del bangué.



(22) Mr. Lemerit en su tratado de las drogas, pag. 99, trata del bangué como quien había leido á García Acosta y Monardes y copia lo que dicen, supone que tiene la virtud afrodisíaca y que causa sueños alegres.


(23) El Dicionario Francés Universal, en la voz bangue, dice se ha de escribir bangué: bengué y mejor benghe. Dice lo que todos y cita a monsieur Herman que dijo que era una especie de malvavisco: lo que repugna.



(24) Cristobal de Acosta tratando de la Datura, en el cap 11 y en el folio ó pag. 90, receta las hojas del bangué, para unas píldoras, que se han de preparar con la datura ó estramonio. La estramonia es muy común en España, y en especial en las costas marítimas. La primera vez que vi el bangué en la celda de San Martin de Madrid, creí que era la planoca de la estramonia. Esta planta da unas nueces espinosas, con granillos dentro, como pólvora. Esas nueces se llaman Nux metela y Nux vomica.



(25) La semilla del estramonio ó datura, tomada en vino ú agua embrutece al hombre que está delante de su mujer y podrá usar de ella sin que el marido lo advierta hasta pasadas tantas horas, según la cantidad y el arbitrio de la mujer. Y por los chascos y burlas pesadas que las mujeres del Indostán hacen a sus maridos, con la simiente de la datura, dice Acosta que los portugueses llaman a la planta la Burladora. Las cathras en el Indostan según Estrabón lib.15 se queman hoy con sus maridos porque aliquando cum adolescentulos adamarent á viris secedebant, vel eos veneno tollerent veneficia desinerent, hanc legenda tam esse. Así las mujeres indianas para deshacerse con facilidad de sus maridos inventaron todo genero de venenos en plantas y en drogas.



(26) El opio, el bangué, la datura, la areca, el betel etc. y (a) esa malvada, antigua e inveterada costumbre de la lujuria de las mujeres, se debe atribuir el que las mujeres mal maridadas y poco satisfechas sean benéficas, y no haya tantos hombres benéficos. El mayor portento y monstruo de lujuria ha sido Mesalina, mujer del emperador Claudio. Le dejaba dormir y roncar, acaso usando alguna confeccion, y ella se iba al lupanar, en donde ocupaba toda la noche y después que multorum absorbuit ictus...et lassat a viria, necdum satriata rececesit, pues nunca dice sufficit


Pongo fin al bangué o al cáñamo oriental.


En San Martín de Madrid y octubre 18 de 1768. Fr. Martín Sarmiento.



Brevísimos comentos ao vóo das teclas


A pesares de que como advertimos este pequeno texto é unha recopilación de citas bibiográficas non deixa de ter o seu interés naturalista, sociolóxico e cultural. A recopilación de autores históricos que se ocuparon do cannabis xa é de por sí un dato bibliográfico ben valioso e de ningún modo despreciable. Pese ao seu anecdotismo ten interés saber que as primeiras citas galegas de que eu saiba, e pode que tamén españolas, de pés de marihuana naturalizados e ventureiros son de 1754 e en Noia. A explicación por cousa da proximidade a Portugal e ao oficio mariñeiro dos noieses non deixa de ser tan razoable como puramente especulativa. 


   

 Do mesmo xeito, o nacemento dunha planta de modo  casual nunha das macetas do seu horto pendurante en Madrid, no ano 1768, é unha outra informacion a considerar, imaxinando que debeu ser transportada nas feces de calquera paxaro ou ave. Suposición que nos obrigaría a preguntarnos como podería unha ave peteirar en sementes madurecidas na primaveira de 1768 e permite  sospeitar que debía existir un cultivo suficiente, ou de horto ou naturalizado, de plantas de Cannabis sativa. "Creeré que esa planta del bangué no será rara en Madrid"  O dato que nos aporta de deixala medrar cinco meses, dende maio ate outubro, tempo do florear, dá que pensar que tivo interés en observar de primeira mao as flores do cannabis. Floración que demostra coñecer ben ao desfacer o entorto popular -outro dato - que confundía as plantas machos coas femias.




Servidor localizou no Arquivo Histórico Nacional, unha noticia casual, manuscrita da súa recoñecible caligrafía, que está incrustada na correspondencia con seu irmao Xabier, con data de 4 de febreiro do 1756,  que  dí así:
 
"Aquellos cañamones de Noya fructificaron y ramificaron mucho, y tengo mucha semilla pero aún no hice pie fijo"

Parece claro que levou semente de bangué a Madrid, pois que outros canamóns habían ser? Dos correntes, Cannabis indica, que había por todos lados?? Se aínda non fixera pie fijo, a determinación que sacou en Pontevedra, usando o Bahuino,  non debía ser tan firme como asegura no texto. Igualmente entran dúbidas no período da sementeira. Chegou a Madrid en novembro de 1755 e para febreiro de 1756, escribe que "fructificaron y ramificaron mucho y tengo mucha semilla". En inverno e só en catro meses?? Se quedou con semente dabondo, poderíamos pensar que temos unha outra sospeita de onde podería proceder a semente "ventureira" que lle naceu en 1768. Porque no artigo, non di que plantou por si o bangué en 1755?? Doce anos despois, xa non se acordaba?? Novos datos, novas dúbidas.  


 

  Se ben este texto trata de preferencia sobre a planta de cannabis, non deixa de ofrecernos referencias, sempre sen estigma de seren drogas enviciantes, a outros varios psicotrópicos (opio, betel, areca...) e as diversas presentacións do cannabis: asix. Cunha especial referencia á datura ou estramonia, e a súa capacidade para anular a vontade do consumidor, uso infame  que se espaleou nos tempos presentes encapotado baixo o mediático nome de burundanga.  



 Velaí neste texto pode que a primeira refrencia en castelán a un porro (mistura de tabaco con hachís) e aos efectos benéficos e menciñeiros do cannabis (herneam curat) e como sempre en Sarmiento a presenza das crenzas populares velaí as galiñas mantidas a canamóns que non deixan de poñer ovos no inverno.


    E recolle as fórmulas do consumo clásico mesturado con viño, que comenta Antonio Escohotado na súa exhaustiva Historia de las Drogas ao falar tamén dos sahumerios de cannabis, que disque dicía Dioscórides provocan "soños vanos, empero agradables".


    

    Algo máis poderemos dicir. Uns poucos nos antes de redactar este artigo, Sarmiento fixo unha pequena referencia á planta bangué no parágrafo 4321 da súa inmensa Historia Natural y de todo génenro de erudición, en proba do interés que despertou nel esta planta dende a hora en que a descubriu en Noia. Houbo de ser por cousa de aparecer ventureira? nas súas macetas en maio do 1768, polo que a 16 de outubro dese ano se decide a escribir esta pequena redacción sobre o bangué.


    Quede a cousa no punto. Será mellor non interferir nas sorpresas e reflexións persoais que seguro este texto, verdadeira primicia cultural, vos houbo de suxerir,


    Bicos e apertiñas a feixes, miña ben querida e pouca xente. 


    Seguir a ser bós que guapas xa sodes.


   A mandare.





PAZ  E  PALABRAS




Despóis de Data: Raro en Martín Sarmiento a cita de tantos latíns. Non puxen a miña versión ao galego por que teño moi pouca confianza na miña capacidade traductora por moito que me axude de gugle. Así que aí quedan, tal cal, para que vos divirtades verquendo e traducindo. Non pido escusas. É o que saídes gañando.

Este discurrir de hoxe é un deses que sae do forno sen acabarse de facer. Un día con outro hei de ir facendo algún ca outro cambio ou retoque ou engadido. Hai moito por dicir. Falando de drogas, xa ves ti: un mundo.

A referencia no parágrafo 4321 onde cita ao bangué vén a conto de andar falando do galego meimendro, castelán beleño, científico Hyosciamus niger e di así : "Es verdad que  Golio en la columna 328 pone al Hyosciamo el arábigo Banj pero esa voz corresponde al bangue de los orientales que es como un cáñamo en todo y da cañamones. Cristobal de Acosta trata del bangue, y le copió Clusio. Es planta soporífera, pero en nada se parece al beleño".