XARDÍN ABERTO A TODOS; PECHADO A MOITOS. O meu pequeno mundo non é público, é un espazo privado aberto en público. Ninguén che manda leelo; ninguén cho prohibe. AVISADO VAS.

sábado, 27 de outubro de 2012

Azedeiras da Capelada


No mes de xuño do ano que se vai indo, Toñito do Barqueiro (Cousas do Norte) e servidor, déramos en ir polos cantís da Capelada por ver de ollar o estado das colonias de Iris latifolia, ou Flor de San Xoan, esa fermosa liliácea propia da outa montaña que posúe na  nosa serra poboaciós estables a menos de 200 m. de outitude. (Lembrade)



A Costa Ártabra está considera polo Ministerio de Medio Ambiente (Lembrar),  coma unha bisbarra de "importancia excepcional" pra a conservación da biodiversidade. A abundancia de endemismos e o seu precario estado de conservación, obrigaron ao Ministerio a considerar á Costa Ártabra e á Serra da Capelada, que a conforma e lle confire  personalidade, coma a 1ª zona de Galicia e a 5ª do Estado "de importancia excepcional" en orde a urxente protección e conservación dos seus requintados valores botánicos. Un tesouro de alfaias ártabras, díxose.


A particularidade botánica da nosa serra e os seus extraordinarios cantís, non só se fornece da riqueza en endemismos, se non, secomasí, da existencia dun bó número de especies propias da outa montaña que por unha serie de casualidades, condiciós e circunstancias (climatoloxía, relictos, xeoloxía, orografía...) teñen acubillo nos ouzais capelados e aínda por veces son de presencia única, ou case, en toda Galicia. Repasemos algunhas: Campanula rotundifolia, Gentiana vernaVeratrum albumFritillaria pyrenaica ou  o Iris latifolia que Toñito e un servidor andábamos a recoñecer, son meridianos exemplos da flora de outa montaña que ten un vivir de seu na Serra da Capelada.


Direi xa que a colonia de lirio azul que queríamos controlar, sen dúbida a mellor de todo o cantil, presentaba unha situación tranquilizadora con numerosos pés perfectamente sanos e conformados, ben que nunha moi pequena superficie relativa, con todos os riscos que tal escaseza de territorio poida representar cara a súa supervivencia. 

Así ledos e acougados polo que respectaba a situación do iris, poidemos subir o cantil entre conversas gratas e proveitosas, que non excluían a observación e fotografía dalgunha ca outra especie, ou cousiña xeitosa, que o cantil, na hora rebentando de vida, nos ofrecía. Sirvan os dous seguintes santos de botón de mostra.


O que arriba vai é o documento dun Lathyrus clymenum. Fermosa e pouco frecuente leguminosa que xa tivo acubillo neste bló e que parece ter unha poboación firme neste mesmo cantil. Vén abaixo a maimiña enxoita dalgún saltón, podedes chamarlle besbello, a paternidade de quen non sabería eu precisar. Maimiña, por se interesara, é un fermoso termo natural galego que define aquelas membranas moi finas e delicadas que se atopan na natureza. Velaí vai a maimiña deste saltón. Delicada delicadeza.


Nesas andábamos cando o ollo escrutador e certeiro de Toñito faime reparar nunha planta que medra entre o pedregullo esborrallado do ribazón... Pero esa planta que hai aí... non é... empeza a preguntar cando a miña ollada, que seguira á súa dende a primeira sílaba, da en falar... Un Rumex gallaecicus case berro... Estás seguro? inquíreme... Seguro non. Pro apoñería que sí... debín de dicir... se agora lle poideramos botar un ollo a Guía de Xosé Ramón!...laieime por puro vicio cultural. 

Daquela, Toñito fai algo extraordinario.


Desalbarda o fardel dos ombros, (cantil arriba, cantil abaixo cargado  co pesado obxectivo de 500mm, varias garrafiñas de auga conxelada, petiscos...) e do seu adentro, dalgún misterioso oco imposible, con arte de birlibirloque, fai aparecer diante dos meus ollos bobos... a Guía das Plantas de Galicia de Xosé Ramón García!!...  berrei.

Creédemo: pensei que a canda a min viña un naturalista prestidixitador,  habelenciado en ampliar a ilusión das  marabillas do cantil. 


A biblia manual do herbeiro naturalista galego actúal, a familiar  "Guía de Xosé Ramón", coa que tantos desfrutamos e aprendemos tanto, confirmou que a carón, entrallado nun mundo de croios, acompañado, entre outros, de trebos, Anthyllis vulneraria, estralotes, Digitalis purpurea, algún toxo, Ulex europaea e os tres soles marelos das flores dun posible Sonchus oleraceus, estaba un exemplar de Rumex scutatus spp. gallaecicus, taxon que fora descrito por primeira vez no ano 1989 por Lago Canzobre na revista "Anales  del Jardín Botánico" e que restrinxe a súa área de distribución mundial exclusivamente aos Cantís da Capelada, entre Cariño e Cedeira. Un elo natural entre pixís e discalzos. Un arruallo capelado. Outro máis.


"Planta perenne, glabra, con raiceira leñosa, glauca, moi ramificada xa na base... follas algo crasas... na mesma planta aparecen flores masculinas e femininas e hermafroditas... florece en abril-setembro en pedregais e chans removidos... parece moi semellante ao Rumex scutatus máis habitual en Europa, polo que é posible que só se trate dunha introdución reciente... considerada "vulnerable" en el Atlas y Libro Rojo de la Flora vascular Amenazada de España"... íamos lendo na Guía de Xosé Ramón.



Degoiraba realmente por poder botar un ollo consciente á azedeira da Capelada. Agora, de vello,  aprendín que tras dese aire de falsa berza azul que tantas veces ollara polo cantil, agachábase unha interesante especie única. Un endemismo  capelado que, pra máis, servía como especie directriz da asociación vexetal Loto glareosi-Rumicetum gallaecici, "una comunidad especializada que habita en las gleras de los promontorios de esta sierra" precisaban Oubiña, Soñora e Ortiz en 1996 cando na revista Botánica Complutensis -abaixo vai o achego- deron a coñecer  a existencia -entre as escorrentadas de croios e a cascarruaxe do cantil- dunha nova asociación  botánica que ten como véctor guía ao Rumex gallaecicus.

E por riba  fallábame no cartafol  de endemismos  capelados. Como non ía estar ledo! 



Observámola entre voces  gratificadas e gastamos unhas olladas en ver de dar polos arredores coa presencia dalgún ca outro pé. Varios exemplares, non sabería lembrar cantos, foron aparecendo nun pequeno radio de dez ou doce metros. A ecoloxía era a que se precisaba pra sere colonizada: cascarruaxe de pedras "de unos 20cm y bajo ellas con frecuencia está presente un horizonte orgánico-mineral de espesor variable, pero siempre existe contacto lítico próximo, lo que ocasiona un déficit hídrico y de nutrientes importante" (Oubiña, Soñora e Ortiz). E máis ou menos iso era o que tiñamos diante. 

Velaí van tres olladas doutros tantos pés  de  Rumex gallaecicus:




Pertencente á familia das polygonaceae, o xénero Rumex  comprende á nosa azedeira e a un grupo amplo de especies botánicas. Discútese, e algúns autores xa o asumiron, se poidera ser prudente gallalo nos catro subxéneros recoñecidos Acetosella, Acetosa, Rumex e Bucephalophora e facer de cada un deles un novo xénero. Plantas polo xeral ruíns e inzadoras,  corren en galego, asegún a zona e a especie, cos nomes ben coñecidos de aceda, acedeira ou labaza; e outros non tan famosos: ceda, aceda real, herba salgada, lampaza, herba alabarza(D.de D.) Levaran o nome que levaran, nunca se me deu a coñecer paisano que falara ben delas. 

Sendo caso que nos picaran as estrugas,  cóllanse decamiño unhas follas de labaza; as que,  estruchadas e refregadas contra da pel ate conquerir que un verdallento zume de seiva remolle á zona, provocarán un rápido efecto balsámico que adormecerá notablemente a picazón e fará nacer un sorriso de alivo. 

Nin daquela os paisanos falaremos ben da labaza: aproveitamos pra maldizer a quen nos picou.


Aceda, é tamén voz usada por Galicia adiante, en Ancares non hai tanto,  pra chamar ao xénero Oxalys, que de cativos triscábamos pra apreciar a súa frescura aceda na lingoa  e chamábamos herbas da fame. En Piornedo os avós aconsellan aos netos que se teñen sede no monte petisquen nas follas das oxalys, das acedas digo, pra que o acedo da folla lles refresque a boca. Acedeira aparece en moitos dicionarios pra denominar a bó número de especies deste mesmo xénero. Azedeira é a grafía que escolleron M. Serrano Pérez e R. Carbajal Villaverde pra denominar  no "Libro Rojo de la Flora vascular de España" ao raro Rumex gallaecicus. E azedeira foi o termo que elexín pra este artigo, por respeto aos padriños que a cristianaron, por ser grafía que me agrada e  por que esa voz  non deixa de vir arrastrada por un rumor que leva á matria: a Cedeira.


Mentres se discute cientificamente a validez taxonómica desta sub-especie, e por tanto a comenencia ou non de invertir esforzos na súa conservación, deberíamos artellar, in dubita pro reoun sistema de protección legal e efectiva que garantice a súa pervivencia, que non debe de ser outro ca unha xestión e regulación, con criterios naturalistas e conservacionistas, de toda a Serra da Capelada no seu conxunto e,  dun xeito prioritario, inexcusable e inmediato, de toda a línea de cantís e  dos cimais que os coroan. 

Se tal fixésemos, non só aseguraríamos a azedeira, senón que a fecunda sementeira da enxebrísima biodiversidade  da Serra Da Capelada, arca das alfaias ártabras, coas sementes do seu tesouro ben gardadas en terra virxe, acreditaría futuras anadas de culturas farturentas pra poder seguir gozando da bravura da costá destemida, deste xardín de ventos e flores no que canta o merlo azul e onde a corza brinca entre cons de anfibolita e penedías de calcedonia, pedras vellas, coñecedoras, escraquenadas, sobre  as que levantamos todos, día a día, o soño da Historia do noso mundo:  en condomiña entre os que pasaron, os que estamos e os que virán. 

A  parroquia de vivos e a parroquia de mortos.

Historia  natural galega ao noroeste do Noroeste.

Vaia polas ánimas.



Isto parece que se vén acabando. Quédanse moitas cousas por comentar e escribir: a facilidade do xénero para hibridare, os perigos concretos que asexan á azedeira, o debate mononuclear sobre a conveniencia  ou non de declarala  sub-especie propia... e tantos outros. Xa dixemos que Rumex é un xénero amplo e complexo. Quen quixer ampliar coñecementos ten máis abaixo os achegos. Por hoxe abonda. Non convén abusar da benevolencia de ninguén. Da dos meus estimados leitores tampouco.

Así é que, agradecéndovos de mil amores a oportunidade que me concededes de facervos chegar ao adentro dos vosos sentidos estes arumes da luz do cantil, estes murmurios da xente do ouzal, voume, polo de hoxe,  despedindo. 

Moita saúde e sorte, miñas e meus.

A mandare.


























Achegos:
a) A Ficha correspondente ao "Atlas y Libro Rojo de la Flora Vascular Amenazada de España" editada polo Ministerio de Medio Ambiente. O pouco se é bó, vale moito. Un imprescindible. Entrade.
b) Un pequeno artigo, pro moi substancioso, de  María Inmaculada Romero Buján "La Flora vascular amenazada de Galicia. Catalogación y protección de las especies" Premer.
c) Completo estudo do xénero Rumex en Flora Ibérica, cos debuxos científicos precisos e fermosos. De categoría. Para entrar.
d) "Loto glareosi-Rumicetum gallaecici, una nueva asociación de los acantilados de Cabo Ortegal y A Capelada (Galicia, NO de la Península Ibérica)" por Juan Rodríguez-Oubiña, Xabier Soñora & Santiago Ortíz. Para saber.

VIDEOSMÍNIMOSDONOROESTE  TV

Flor de San Xoán e azedeira da Capelada

4 comentarios:

  1. Canto mais leo e releo, mais consciente son de que non sei nada. ¡Cantas veces vin o lirio azul e cantas veces admirei a sua beleza¡ pero non sabía o afortunada que era de poder admiralo no seu medio a un paso da miña casa.Que certo é iso que din que: - o que non sabe é como o que non ve.
    Graciñas Rafa por compartir, dun xeito "bárbaro" o teu saber.

    ResponderEliminar
  2. Moitas mercedes por verbas tan xenerosas. Dan azos. Non perdas as mañas e segue a botarlle un ollo a este o teu bló, que non busca outra cousa que dar a coñecer (pra aprender a ver, a querer, respetar e defender) o extraordinario cabdal de biodiversidade da Serra da Capelada; sen dúbidas un dos máis requintados.

    Unha aperta.

    A mandare.

    ResponderEliminar
  3. Jeje, a miña mochila non ten fondo Rafa, pola miña parte encantado de poder pasar estas xornadas de campo na túa compañía e aprender da túa sabiduría, un pracer, de veras, para máis disfrutando da Capelada, sen dúbida algunha unha serra única.
    A azedeira...un regalo inesperado, outro tesouriño máis, e xa se perde a conta de cantos se agochan alí.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Olá Toñito...obrigado.

      Da miña sabiduría pouco podes aprender, pro en canto poidamos armamos unha saída; iso sí: non esquezas a mochila.

      UNha aperta.

      Eliminar