FrouXeira... ou FrouSeira?

En memoria e a maneira de pouco homenaxe a Don Álvaro Porto Dapena, que en paz descanse, príncipe da lexicografía, fillo adoptivo de Cedeira, amigo.

 

   

     Unha das causas perdidas máis queridas do blogue Ao noroeste do Noroeste que me entreteño en entretecer, é a teima vella e persistente de vindicar o uso do topónimo Frouseira escrito co S, (tal cal a fala tradicional) que, sen que eu as chimpe ate aquelas razóns que o invalidaron, veu ser sustituido por decisión oficial coa implantación política da voz Frouxeira, escrita co X. Estou expectante por si algún día a Comisión de Onomástica da Real Academia Galega explica esa X e as razóns que a xustifican. Tárdame abofé.

    

    Meu amigo que en gloria està, Don Álvaro Porto Dapena,  cadeirádego na universidade da Coruña, -correspondente da Real Academia da Lingua Española, impulsor do dicionario De Cuervo,  do dicionario Coruña, lexicógrafo de sona internacional...etc, etc- vindicaba, defendía e usaba, como non podía ser menos nun rapaz de Narón, a voz que aprendera de cativo da boca da súa xente: Frouseira. Eu nacido en Cedeira no ano 1954, tampouco nunca outra cousa escoitei non sendo plaia da Frouseira, punta da Frouseira ou lago da Frouseira.

        Non foron poucas as veces que con Álvaro tratei do tema. De feito a nosa amistade principiou por falarmos de toponimia. Observábamos, ano a ano, como a presenza cada día máis abundante de numerosas escritas multiplicadas no mundo moderno por carteis, impresos, prensas, televisión, internet...etc, da grafía co X, estaba a provocar unha mudanza xeneralizada, como era esperable, na fala das xentes. Éramos conscientes de estar a observar un fenómeno lingüístico digno de ser atendido. Espectadores cun raro privilexio.

"De hecho antes de la década de los años setenta del pasado siglo nadie escribía ni pronunciaba con x nuestro topónimo, si exceptuamos —claro está— los mapas del Servicio Geográfico del Ejército” (1).

Álvaro coa súa sabiduría lingüística de primeirísima orde, adicoulle a esta voz unha especial atención en consonancia co experimento lingüístico e político social que se estaba producindo diante dos nosos ollos e entendementos. Polo menos dende o ano 2003, no que publica un breve artigo no Diario de Ferrol, intermitentemente (2) foi emitindo ao longo dos anos neste ou nestoutro dos seus traballos o seu diagnóstico sobre esta voz. Sirva de exemplo o seu imperdible Dicionario Toponímico do Concello de Cedeira, onde adica algún pensamento a esta voz. Finalmente no ano 2016 publica na revista de Estudos Mindonienses Nº 32, un amplo artigo, miucioso e diríamos definitivo: "Un topónimo valdoviñés: Frouseira, de FRONDA, que no Frouxeira de FLUXUS" (3)

"En el año 2003 me ocupé, en el Diario de Ferrol, de la etimología del topónimo valdoviñés A Frouseira o, como hoy se suele escribir -y pronunciar- A Frouxeira, precisamente para rechazar esta última grafía, según la cual dicho topónimo parecería relacionarse con frouxo "flojo", lanzaba yo la propuesta de que este nombre de lugar procedería de una hipotética forma latina "FRAGOSARIA", un vocablo relacionado con FRAGOR,-IS "fragor, ruido", en alusión al que, sobre todo en días de temporal, producen las bravas olas del mar al estrellarse contra el acantilado y la playa. Un año antes, en 2002, se había ocupado tambien del tema E.Bascuas, quien, entendiendo sin duda Frouxeira como forma tradicional - y en su persistente fijación de ver hidrónimos por todas partes-, proponía como étimo el lat. FLUXARIA, un derivado de FLUXUS (<FLUERE "correr, fluir") no en el sentido de "flojo" sino de "río o corriente de agua". Desconocía seguramente el sabio filólogo de Castroverde al plantear semejante hipótesis, que la grafía Frouxeira (junto con su correspondiente pronunciación con sibilante palatal) no era tradicional, pues respondía a una modificación llevada a cabo en tiempos relativamente recientes, sobre todo a partir de unas discutibles y discutidas opiniones-vertidas en la prensa local ferrolana- de un antiguo párroco de Valdoviño, D. Arturo Souto Vizoso, quien allá por los años sesenta del siglo pasado se mostraba partidario de que se dijera y escribiera Frouxeira en vez de la entonces generalizada Frouseira, que yo mismo, como nativo de la comarca ferrolana, pese a las recomendaciones oficiales sigo pronunciando y escribiendo de ese modo." 

Apúntase neste artigo do 2003 a tese da posibilidade de ser FRAGOSARIA o antecedente de FROUSEIRA, e ao tempo sinalábase ao cura párroco de Valdoviño, D. Arturo Souto Vizoso -irmao do bispo auxiliar de Santiago Don Xosé Souto Vizoso- coma o primeiro escribidor e publicista da voz FrouXeira, nun artigo que vai publicar no Ferrol Diario e que sería contestado aos poucos días polo daquela popular periodista Eduardo Gómez Bellón, "Baltar". Poucas veces coma neste caso podemos recoñecer un topónimo de autor e precisar exactamente a data do seu nacemento. (4)

“Desde luego es un hecho —repito— que hasta tiempos relativamente recientes nadie decía ni escribía Frouxeira, forma que hoy, por la presión ejercida por los poderes públicos con la no siempre bien entendida “normalización lingüística”, y los medios de comunicación, está prácticamente a punto de generalizarse. En un pequeño sondeo realizado recientemente por mí entre el vecindario de la zona he llegado a la conclusión de que en Valdoviño las nuevas generaciones se inclinan, lógicamente, por la forma Frouxeira, mientras que, entre la población mayor, aunque hay algunos que reconocen pronunciar el topónimo siempre con s, otros, sin embargo,  muestran vacilación, señalando como más correcta la forma con x. A medida que nos alejamos del centro de Valdoviño la situación cambia totalmente y así, por ejemplo, en Cedeira o en Jubia la gente sigue, en general, prefiriendo como única solución la forma Frouseira”. (5)

Con Álvaro disfrutei de cando en vez, dalgunha ca outra excursión xeográfico cultural e algunha delas, particularmente arredor do 2012, pola contorna de Valdoviño buscando a pervivencia da voz frouseira, que ambos os dous sabíamos se gardaba na fala da xente de máis idade. Eran o que no texto el chama "un pequeño sondeo".

Contarei un explicador sucedido nun deses "pequeños sondeos". Álvaro Porto e servidor estábamos a percura de palabriñas nun bar de Lago, tomando un café e escoitando aos ceareiros da partida de tute. Álvaro, sáibase, fixera a súa tese doutoral, onde vai, sobre as particularidades do galego de Ferrolterra. Ao coller certa familiaridade cos parroquiáns preguntoulle a un señor de certa idade, un pouco sin vir a conto, como pronunciaba el... Frouseira ou Frouxeira? O da partida, que repartía cartas, quedouse un pouco parado e dixo coa rotundidade dun home leído ao que non vai vir pillalo nun renuncio un forasteiro... FrouXeira!! e ao decilo recalcaba o X enfaticamente. O caso é que intres antes mentres xogaba a partida despreocupado, por dúas ou tres veces pronunciara, falando das cousas deles FrouSeira... e nosoutros xa o escoitáramos.

Se Álvaro cos anos, atendendo esencialmente a voz medieval froxeram (6) (recopilada tanto na obra do Padre Flórez, La España Sagrada, canto na de Cal Pardo, Colección diplomática medieval), mudara a súa hipótese de 2003 e entendía agora que FROUSEIRA derivaría de FRONDIA, doutra volta desmontaba as posibilidades da opción FLUXUS, tese que sostivera Don Edelmiro Bascuas López no 2002. (7) O que nunca mudou Álvaro foi a sua idea de que a forma tradicional, histórica e respetable é FROUSEIRA:

“Pero ¿cómo debe decirse y escribirse realmente: Frouseira, que ha sido siempre la solución más frecuentemente empleada, o Frouxeira, como quieren o parecen querer los “normativistas”? La solución, como es natural, no puede venir dada por una imposición caprichosa decidida por una autoridad política desde un despacho de la Administración, sino por el uso establecido por los propios hablantes y fundamentado, lógicamente, en razones de tipo etimológico…”.

    Non me parece este o espazo oportuno, nin tería eu os coñecementos necesarios, pra desmiuzar e resumir as etimoloxías propostas por Alvaro, que, de que eu saiba, nunca foron contestadas polos adaís de FrouXeira. Abondará con reproducir a conclusión con que o mestre remata o seu artigo: 

“Resumiendo, pues, todo lo dicho, lo que parece fuera de duda es que el topónimo  Frouseira es un derivado gallego, mediante el sufijo –eira, de la palabra frousa o frouza ‘vegetación baja o menuda’ o, quizás, por metonimia, ‘escoba o instrumento para barrer’, el cual deriva a su vez del latín vulgar FRONDIA ‘conjunto de ramas u hojas’. Es cierto que esta palabra produjo en primera instancia fronsa o fronza y, por lo tanto, para llegar a las variantes con u tuvo que producirse una vocalización de la nasal, fenómeno poco frecuente, pero nada extraño, pues ha dado lugar a otros dobletes, como Concepenido / Coucepenido, Conso / Couso, Conces / Couces. Por otro lado, lo más normal, desde luego, es que el grupo latino DI, cuando le precede una consonante, se asibile evolucionando a la antigua dental ç (luego s o z), aunque no es totalmente descartable que se convierta en x —de ahí las variantes, también existentes, fronxa y frouxa—, circunstancia que hace posible la forma Frouseira (la más normal desde el punto de vista de la fonética histórica), pero también Frouxeira, que es la que se está imponiendo en los últimos años por efecto de una —pienso que mal aplicada— “normalización lingüística”, contradiciendo así una larga tradición, que, salvo casos excepcionales debidos a desconocimiento del medio lingüístico y geográfico, ha preferido siempre la forma con S” (8)

    Non se queda o artigo de Álvaro nunha exclusiva análese etimolóxica da voz, senón que avoga por acompañala co estudo, de Historia e Xeografía, que avale ou anule unha determinada interpretación ou reforce algunha outra. Nin que dicir ten que a etimoloxía ten que ter un fundamento na realidade das cousas:

“Pues estoy convencido de que una investigación seria en el campo de la Toponimia no puede ni debe en modo alguno prescindir de los datos que la Historia, por una parte, y la Geografía, por otra, le ofrecen, ni, por supuesto, es posible hurtarnos a un análisis comparativo de las distintas referencias del mismo topónimo o de este con otros de la misma familia o campo léxico. Va siendo hora, desde luego, de que la  investigación en este terreno deje de consistir —como ocurre con frecuencia— en un mero divertimento consistente en construir, a partir de puras semejanzas fonéticas, hipótesis más o menos sorprendentes y verosímiles, sin otra base científica —¡cuando esta existe!— que unos, a veces rudimentarios, conocimientos de Fonética histórica junto con una buena dosis de osadía e imaginación”

Nesta línea o artigo analiza a presenza do topónimo ao longo da xeografía de fala galega (inclúe o lugar de Froseira en Asturias) nos mapas cartográficos históricos e nalgunha ca outra referencia histórica. Aínda así o tema dos arredores histórico xeográficos non puido agotalo nin moito menos. 

Atrevémonos neste artigo a aportar ao estudo do topónimo unhas achegas de rebuscas persoais pola historia da literatura galega,  e unhas moi interesantes referencias históricas comunicadas persoalmente por Don Rafael Usero García, Cronista Oficial de Cedeira. 

É propiamente admirable que a unica forma escrita presente en TODA a literatura galega con testemuños dende o Renacemento até o día en que o párroco Souto Vizoso promociona a voz Frouxeira, non sexa outra máis ca Frouseira (ou Frouseyra) a que sempre se escribiu e a que, xa que logo e por antecedencia, se falaba. Dicir que pesia a ser este topónimo ben escaso e raro na xeografia do galego -só existen cinco lugares así nomeados- dentro deles inclúense dúas realidade naturais notables e sobranceiras, o que permitiu que quedara constancia no galego escrito: o mar, punta e lagoa da Frouseira no concello de Valdoviño, espazo natural de privilexio e as  penas ou monte da Frouseira, no concello do Valadouro, formidable petoural e fortaleza do mariscal Pardo de Cela orixe dunha temática con continuidade literaria na historia de Galicia, a que eu atrévome a definir como o tema da Frouseira.

Teñamos a bondade de principiar esta esfola literaria lendo este moi coñecido romance anónimo do Século XV, en lor ao mariscal Pardo de Cela que co nome de "Pranto da Frouseyra" chegou ate nós e que representa o primeiro elo da sucesión de citas literarias do que dei en chamar o tema da Frouseira. Este anónimo renacentista unha das poucas mostras de literatura estética en Lingua Galega dos chamados Séculos Escuros: ben sabemos aqueles nos que a produción literaria na nosa lingua esmoreceu dramáticamente.

A min chaman Teodomira... Señora do gran tesouro... Por razón estrelecida... Xago neste Valedouro...

Mas tredor foi que un mouro... O vilao que me vendeu... Que de Lugo a Ribadeu... Todos me tiñan tremor... 

 De min a triste Frouseyra... que por treyzón son vendida... derribada na ribeira... ca xamais se veu vencida... 

Per treyzón tamén vendido... Jesus nosso Redentor... e por questes treydores...Pero Pardo, meu señor...

Vinte e dous foron chamados... os que vendido o han... non por fame de sustento... de carne, viño e pan.

Outro elo primordio do tema da Frouseira, escrito pouco tempo despois da execución  do mariscal,  "Relazón da carta xecutoria e copia de os que venderon á Frouseyra sita no Vale Douro en Galicia, a Mouço Mudarra Capitán do Rey Don Fernando", un memorandum de desagravios escrito polos familiares de Pero Pardo de Cela poucos anos despois da súa execución, na que xa desde o mesmo título podemos apreciar cal é a grafía utilizada.

José Villamil y Castro (9) nun artigo no que trata a figura de Pardo de Cela escribe: "...cuéntase como una prueba de lo poderoso que era, que había hecho construir un camino subterráneo desde la Frouseira al río, tan solo para llevar a beber sus caballos; y a puntos tan fabulosos elevan sus fuerzas que dicen tiraba una barra de hierro desde la Frouseira al Castro de Oro, casi una legua de distancia".

Doña Emilia  de Pardo Bazán, arredor do 1886, vai tomar esta figura pra escribir un drama histórico "El Mariscal Pedro Pardo" que deixará inconcluso pero practicamente rematado nun manuscrito orixinal que se garda na Academia Galega; neste nas acoutacións ao acto 1º escribe: "La escena pasa en una cámara del castillo de la Frouseira.." e nas do acto 2º: "La escena pasa en los subterráneos del castillo de la Frouseira". 

Manuel Amor Meilán,  escribe no seu ben coñecido poema "Galicia" publicado na revista do mesmo nome na Coruña en 1887 : "Y aquel gran mariscal que n´a Frouseira / Morreu pol-atreición... .... ¿Choras Galicia? / Nunca terás d´abondo / Bagullas pra choralo! / Cómo non ha ser fondo / O teu pesar !ohu patrea  si morreron / Con el a tua espranz´a tua groria / Y-un d´os héros máis grandes dá túa hestoria?

 Ramón Cabanillas no seu famosísimo poema En pé¡ Lembremos tan só os versos que pertinentes: " Validos de traidores / a noite de Frouseira / a patria escravizaron / uns reises de Castela".

Antón Villar Ponte, devanceiro de Viveiro, a canda o mesmo Ramón Cabanillas utilizaron esta mesma grafía Frouseira na obra dramática " O Mariscal"  que ten data de 1926.

Eduardo Rodríguez Losada, usará esta mesma forma gráfica na primeira ópera en lingua galega que co título de "O Mariscal" e decorados de Camilo Díaz Baliño, pai de Isaac Díaz Pardo lémbrese, vai estrearse o 31 de maio de 1929 no teatro Tamerlinck de Vigo. Non son poucos os diálogos onde sempre aparece a escrita Frouseira.

Eduardo Lense Santar que publica os seus artigos en "El compostelano" nos anos 30 e van ser recollidos por Armando Requeixo baixo o título de "Etnografía Mindoniense" non deixará  de usar naturalmente a escrita Frouseira.  Estes textos son moi recomendables pra quen queira degustar un léxico tradicional con recendos de verdade vella: "N-a Frouseira aniñan as broites, os corvos, os peneireiros, os mouchos, as coruxas y-os bruós" Impagable ese feminino as broites e atractivamente misteriosos eses bruós que viven nas graíñas penas da Frouseira.

X. Pisón, M. Lourenzo e I. Pérez Blanco, naturais do pais do Valadouro bós coñecedores das historias e fala local, refiren nos seus "Contos do Valadouro" que ao se recoller o Mariscal pra súa "... torre da Frouseira cando comenzaron a asedialo por envexas os sicarios dos reis de Castelá, co beneplácito dos condes e do clero do País, que temían o seu poder crecente"

Na literatura de tradición oral da bisbarra do Valadouro, naturalmente o topónimo está igualmente vivo: "Se as penas de Oirán foran pan / as da Frouseira manteiga / os cotos do Cadramón / queixo de San Simón / e o Río Ouro viño mouro / Quen poidera co Valadouro!!

Máis non teríamos necesidade de ter que recurrir á rebusca bibliográfica se tan só conversaramos, como así fixemos xa agora hai unha ducia  de anos, con calquera veciño dos arredores do monte da Frouseira, que se amilagraban de escoitar pronunciar FrouXeira: "... por acolá non, señor... sempre Frouseira...  Frouseira de toda á vida". Hoxe poidera ser que a perversa influencia da publicidade normativizadora mandara á clandestinidade á tradicional e histórica penas da Frouseira suplantándoa pola legal e moderna Frouxeira. O castelo da Frouseira, daquela, definitivamente derrotado.

Deixemos as rebuscas literarias e leamos algúns documentos históricos ou textos de historiadores que debo á inestimables orientación de Don Rafael Usero, Cronista Oficial da Vila de Cedeira, agradecendolle acó as súas valiosas recomendacións e o poñer a miña disposición os seus arquivos, notas e ampla biblioteca. 

Vasco de Aponte (sic) coñecido historiador renancentista, aproximadamente ao redor de 1530 (11) escribe esta referencia histórica: "...y don Fernando de Acuña arto (sic) tenía que hacer porque tenía çercado a Pedro Pardo en Peña Frouseira". Texto que escrito case cincuenta anos despóis de morte de Pardo de Cela utiliza a mesma grafía, ou case, que xa vimos ao comentar o romance "Pranto da Frouseyra".

D. Joseph Cornide Saavedra, eximio investigador ilustrado no ano de 1764 publica a moi famosa e clásica nos estudos de Xeografía de Galicia "Descripción circunstanciada de la Costa de Galicia, y raya donde confina con el reino de Portugal" (12) de onde se copian as citas que seguintes: "Cerca de la Barra de este puerto (Foz) y al desembocar el río Masma se le junta el río Centín que tiene su origen al pie del monte de la Frouseira. "E en nota a pe de páxina, precisa: "Célebre Frouseira por tener en él un castillo el mariscal Pardo de Cela". Máis adiante ao describir a que hoxe chamamos Costá Artabra escribe: "Vuelve a correr la costa llena de peñas y se halla un arenal en que está la ría de la Frouseira. Desembocan en esta  dos riachuelos pequeños y de poca agua. La ría es bastante ancha pero de poca profundidad o extensión". Velaí o testemuño de todo un clásico escribindo a mesma grafía pra o monte do Valadouro coma pra o topónimo valdoviñés.

No Arquivo Histórico militar de Madrid (13) gárdase un orixinal manuscrito no que se pode ler: "Continuando la Costa con escarpados y peñas desde punta Curbeyro hasta Punta Robaleyra declina otra vez a formar coma una gran ensenada pero no muy entrante y todo el arenal con el nombre de Arenal de las Bacas o Playa de la Frouseira. Tiene de largo mas de un cuarto de legua y se termina en la Costa del Cabo de Portonobo". O mesmo Rafael Usero tamén el é da opinión que o topónimo debe escribirse correctamente como Frouseira, pois: "É a única forma en que aparece nos documentos históricos. En todas cantas descripcións da costa dos séculos XVII e XVIII sempre encontrei Frouseira".

Proba do anterior son os abondosos e excelentes  mapas e descripcións das fortalezas e baterías da costá galega na segunda metade do século XVIII obra do insigne enxeñeiro militar Don Miguel Hermosilla, nas que por repetidas veces e en obras diferentes escribe sempre Frouseira. 

Item máis: no magno e fermoso traballo cartográfico de Pedro Texeira de 1634 "El Atlas del Rei Planeta" aparece escrito Frouzela, xusto enfrente do que por daquela era aínda máis unha ría ca unha lagoa pechada polo areal, ben que, desgraciadamente a drobez das follas do libro na edición que teño en propiedade machaque o F e só se poda ler rouzela. Frouzela dimininutivo de frouza avalaría no primeiro terzo do século XVII, non sei se dicir definitivamente, a tese de Álvaro.

Presentada esta breve, máis siñificativa, esculca de toponimias, literaturas, cartografías e documentación histórica resumimos  o estado da cuestión:

1º) Ao longo da Historia (do século XV ao século XIX, onde intermitentemente aparecen as primeiras Frouxeiras en mapas do Exército e da Marina) a escrita tradicional será sempre ou case sempre Frouseira. Na segunda metade do século XX, a partir   da nunca ben explicada de que eu saiba decisión da Comisión de Onomástica nacida na inventio do cura Souto Vizoso, a histórica, tradicional e popular voz Frouseira vai a desaparecer condenada ao ostracismo senon ao furtivismo.

2º) A fala tradicional das xentes das bisbarras das Frouseiras, o Valadouro e Valdoviño, así como a súa literatura oral en contos refráns, decires...pronunciu sempre Frouseira e non Frouxeira.

3º) Con posterioridade aos anos oitenta do século XX, por influenza da numerosa escrita acartelada, subsidiada e ao mellor adubada dun hipergaleguismo erróneo ao tempo que aliada a incesante aparición nos medios de comunicación, Frouxeira foi adquirindo o monopolio exclusivo e acurrunchando na ilegalidade á voz popular, tradicional e histórica de Frouseira.

4º) Este despropósito multiplicaríase a partir do século XXI por cousa da popularización da internet e a súa corte de redes sociais. Á coñecida ironía do mestre Borges según a que a paternidade a imprenta e os espellos deberían estar prohibidos por repetir ad infinitum unha realidade imperfecta hoxe sen insultar á razón poderíaselle arrimar tamén a internet e as redes sociais. 

Pode entenderse sen esforzo o moito gusto que tería un servidor en poder acceder algún día ás argumentacións que se manexaron  pra se decidir pola forma co X. Serán seguro que si, sabias, coñecedoras e profundas, moi elaboradas e científicas. Non poderá ser doutro modo. Non se entendería que non desen cumprida resposta á rigurosa argumentación de Porto Dapena (14) Estou firme en que terá que ser unha resposta de alto e rigoroso carácter intelectual. Unnha gozada pra calquera afeccionado ás etimoloxías. Seguro. De outro modo non se podería xustificar sen existencia de irresponsabilidade dolosa que contra a Historia, a Literatura e a vontade popular do pobo galego se ilegalizase e se fixera proscrita e ate furtiva, a suave Frouseira e se legalizase e se gastasen os caudais públicos en publicitar e estimular a modernísima Frouxeira, esa inventio infeliz, máis trunfadora, dun párroco de Valdoviño nos tempos de Franco.

Non se me imaxine tan inxenuo como pra que chegue a pensar que a situación ten visos ou posibilidades de revirarse. Xa lle podemos ir botando unha area de sal á Frouseira.  Nin Álvaro nin eu nos fixemos nunca ilusións de que algún día se poidese producir unha corrección do que entendíamos e entendo un disparate.

A min a única esperanza aníñame en que ao fin e ao cabo rectificar é oficio de sabias e na Onomástica galega habelas hainas.

Sede bos que guapas xa sodes.

A mandare.

Notas ao pe

(1) Alvaro Porto Dapena. "Un topónimo valdoviñés: Frouseira de FRONDA, que no Frouxiera de FLUXUS". Revista de Estudios Mindonienses. Nº32. 2016.

(2) No 2008 publica na Revista Galega de Fioloxía o artigo "Topónimos costeiros da Ría de Cedeira" onde volve a emitir a súa opinión sobre Frouseira e Fragosaria.

(3) Este artigo é accesible e descargable en rede dende DIALNET.https://docs.wistatic.com/ugd/4dc129_ff2d1162740c4d81b164f50428.pdf.

(4) Rigurosamente, non foi Don Arturo o primeiro escribidor de FrouXeira. Antes ca el si figura esta escrita nalgúns mapas cartográficos da segunda metade do século XIX (antes desa data aparece case sempre Frouseira, hai algunha excepción de finais do XVIII), pero a súa incidencia na fala ou nas escritas foi realmente moi escasa por non dicir nula. Será don Arturo o seu primeiro valedor e sen dúbidas o influencer necesario con pátina de culturidade.

(5) Porto Dapena. Ed. Citada.

(6) Ano de 1156: "...perteneciente a un documento por el que el Papa Adriano IV toma bajo su protección la iglesia y propiedades de la sede mindoniense: Castrum quod dicitur Goia, cum possessionibus et hominibus ad ipsum pertinentibus Froxeram et Gallia, Monasterium Villaenovae cum Ecclesiis, hereditatibus et hominibus ad ipsum Monasterium pertinentibus" Porto Dapena. Ed. Citada. Páx 3.

(7) Edelmiro Bascuas López. "Bretoña, tierra de bretones, biortos y cavellas¿Cubelas o Covelas? A Frouxeira un arcaismo semántico". Revista de Estudios mindonienses. Nº18. Pax. 1035-1058. 2002.

(8) Porto Dapena. Ed. citada. 2016.

(9) José Villaamil y Castro. Semanario Pintoresco Español. nº8, páx 6. Data de 22/02/1857.

(10) Por se houbese alguén que poidese argumentar que estas frases están en castelán lea o artigo de Montserrat Ribao Pereira na Enciclopedia Virtual Cervantes, en pura lingua galega, onde  a autora emprega asimesmo a forma natural e tradicional: Frouseira, ao estudar este drama inédito da Pardo Bazán. htpps://www.cervantesvirtual.com/nd/ark/59851/bmck597

(11) Vasco de Aponte. "Recuento de las casas antiguas de Galicia". Edición crítica de José María Oro (et alt). Páx 253. 1986.

(12) D. José Cornide Saavedra. "Descripción circunstanciada de la Costa de Galicia y raya donde confina con el reino de Portugal". Edición de X.L.Axeitos. Edicións do CAstro. SAda. 1991.

(13) Arquivo Histórico Militar de Madrid, documento 0-4-86 folio 99.

(14) No tomo II, pax 767 dos Estudios de Toponimia Galega de Nicandro Ares Vázquez (2013), obra admirable, so aparece esta frouxa cita: "A Frouxeira parece parella do cast. flojera, que ten por base o lat. fluxus ´frouxo, débil, brando´ propiamente participio do verbo fluere ´fluir, manar (dunha fonte)´; pero IR-INDO, non sei con que autoridade trae "Frouseira s.f. Pebida de ouro ou prata que se encontra en ríos e minas" E digo frouxa por estar esta opción xa comentada por Don Edelmiro Bascuas e suficientemente contestada por Porto Dapena  que considera "un claro caso de homonimia o conflencia fonética a partir de étimos diferentes". Siñificancia por certo que non é exclusiva do dicionario IR INDO, que copia literalmente do Franco Grande (1972) e este do Ibañez Fernández (1950) e este a súa vez do Carré Alvarellos (1928), sin que como escribe Álvaro Porto: "ninguno de estos lexicógrafos cita autoridad alguna al respecto, limitándose a la pura definición, que -como es frecuente en lexicografía- van copiando unos de otros practicamente al pie de la letra"

PAZ  E  PALABRAS

Escusádeme que logo de ter rematado, é un dicir, esta entradiña dera a causalidade que Fortuna a veleidosa puxera diante dos meus ollos esta partitura de Marcial del Adalid, o Chopín galeguista que quixo nacer na Coruña. Leva por título Frouseira, triste Frouseira. Profética.

Tócaa doutra volta, meu amigo, que non sexa a derradeira.

Este discorrer de hoxe é o mesmo, ou casi, que outro que debería ter sido publicado hai tempo nunha revista que mo pideu coa esixencia de que tiña de prazo ate o día 31 de xuño que pasou pra entregalo. Sabendo como sei o desagradable que resulta pra un editor ter que lidiar coa falta de responsabilidade, puntualidade e educación de asegún que tipo de autor, entregueino coa debida anticipación un par de semanas antes da data límite, non sen esforzo, o seu punto de sacrificio e o traballo de afinación continuado que un artigo destas características esixe. Ao día de hoxe a revista non se deu aínda á luz. Parece ser que agarda poder andar nas maos dos posibles lectores, alá pra o vindeiro mes de decembro, meigas fora. Sabendo como sei que estas habelas hainas e que na falta de formalidade de asegún que autor cohabitan felices, adiántome a publicalo neste o meu voso blogue, coa espranza de que sirva de acto de esconxuro pra que comprendendo elas  a inutilidade das súas conspiracións máxicas se absteñan de impedir a saída as rúas da tal revista de nome incerto. Daquela cando menos este artigo poderá servir pra ir advertindo aos posibles lectores  que existe a posibilidade de poder leelo impreso en letra de molde: prósimamente, se os meigos da informalidade o permiten. A mandare.