Breve estanza no País dos Avutardos.

Deixamos arrolar as horas  do antroido polos camiños do norde portugués: polas benqueridas terras barrosás e trasmontanas. Chaves, Bragança e Miranda, eran estaciós previstas dunha xira que queríamos completar repasando camiños  das amplas chairas da sequeira zamorana e as súas lagoeiras anagadas. Non levábamos, coma sempre, rumbo predefinido. En cada encrucelada colleríamos  por onde o instinto nos pedira: unhas veces endereitaríamos, outras despistaríamonos, pro sempre nas revoltas do camiño agardaríanos a sorpresa do  imprevisto, tantas veces descoñecido e outras tantas inimaxinado. Coma sempre só unha premisa: as estradas canto máis afastadas do mundo, mellor.

Indo así coñecimos en Bragança a Domus Municipalis, un misterioso edificio civil tardomedieval, aínda non ben dilucidado, cun grande pío pra auga no  interior e unha sá de xuntanzas no porticado andar superior; construído todo nunha fermosa e sinxela arquitectura de aire románico.

Gimonde é un pequeno curruncho fóra do mundo, pro non lonxe de Bragança,  que aproveita os harmoniosos reconcos do Río Sabor, nesta mañá xeados, pra converterse nunha imaxe emocionante de equilibrada fermosura clásica: todavía posible hoxe nas terras da anterga Gallaecia. 

Un lugar civilizado   onde ao parecer non se aforran esforzos pra manter en pé as vivendas das cegoñas...esas privilexiadas do trato humano.

Deambularíamos sen rumbo coñecido polas terras arraianas de Miranda, dando voltas amodo, sen présas, por estradas rurais infinitamente recurvadas, anfractosas, arrimadas aos senos do tarreo coa mesma determinación da pel que se apega á cobra: sen aforrar nunca un anco, sen coñecer xamáis a rectitude.

Saberíamos de  Outeiro, centro relixioso, patria eterna das crenzas místicas, lembrándonos a fundada suposición de D. Luis Monteagudo de ser este termo un derivado de altario que  sempre nos remite á presencia no seu cume de antigas prácticas sacras de relixiosidade castrexa. Picos Sacros. Gallaecia. Estamos na casa.

E albiscábamos aldeias lonxanas entre as brétemas xeadas que cría o anguieiro, a brisa cru da nordesía, soportable na luz do día, implacable na friaxe da noite que acobarda ás xentes e achégaias ao lume  da lareira, se  houbere. Terras de inverno ou inferno. De aciñeiras e oliveiras.

Recende a Douro. Pararemos a pasear, xantar e mercar en Miranda. Leremos as placas en lhengua mirandesa, leremos tamén artigos en Nordeste, (hai sempre dúas páxinas finais escritas en mirandés neste modesto semanario da bisbarra), pro non escoitaremos a ninguén falar nesta anterga lingua. Mágoa levaremos. Co seu aquel de amarga sensación de estarmos, pesia a ser oficial, diante dunha lingua boqueante, pasamos o Douro. Ecoloxismo cultural, hai falla del.

Seguimos a rebuscar camiños por nós nunca andados. Non temos outra guía de estradas que as sombras que o sol cría e os recordos do río. Imos cara a norde, sospeitamos que nalgún momento daremos de novo co Douro, que deixando os seus oficios  arraianos vira a leste e busca á mai Soria. A terra, que se amesetara,  faise de repente esgrevia e brava; a estrada retornea e descende: aparece, entre sombras de acibeche e luces de ouro, a ponte de Requejo, disfrazada neste Tempo de Antroido, de paisaxe de western. Marabilla da pedra, do río e do enxeino.

As mañanciñas despértanse claras, xeadas e luminosas. A luz viaxa ao infinito horizonte mesetario recreando as cores da Terra: castañas da arada, verdes da alforfa, griseiras do barbeito. Terras de sequeira. Terras de pan levar. Terras zamoranas.

Por elas imos indo, polas estradas de nunca acabar, onde todo parece tan lonxe e  ao tempo tan perto.

Estamos nos  arredores da Villa de Fáfila, espazo mítico dos paxareiros ibéricos,  que neste ano de poucas choivas, poucas neves e poucos fríos, andan moi enxoitos, cos salares ao aire e con menos xente de augaire ca noutros anos. Iso nos din os gardas do parque, cos que conversamos ao pé da carretera, que a Casa do Parque e os observatorios andan pechados. Con todo botamos unhas olladas atentas, que sempre se olla algo...

...mais que sexa ao lonxe, moito ao lonxe, demasiado ao lonxe... coma este grupiño de tadornas, tan raras para nós...

... ou alavancos paseando como se fosen galiñas...

... e abondosos pitos da neve solitarios, seguramente xa buscando parella pois nestes campós crían...

...asi mesmo moitas  perdices  destemidas campeando por todas partes, ás  beiras das estradas tamén...

...e algún ca outro picanzo rei, unhas veces dun lado da Raia, outros da outra...

...e moitos miñatos reais, sen dúbida a rapina máis común, nestes eidos de horizontes limpos...

...e  moitos peneireiros, e gatafornelas rebuscando polas beiras das augas, e cincentas... e aínda bandadas enormes de gansos. Dixérannos os gardas que na altura non quedaban moitos, pois andan marchando xa pra a casa,  e que para máis  este ano baixaron poucos, 12.000 tan só cando o habitual son máis de 20.000 e que se tiñamos algún interese en ver avetardas que non sería raro que lles botásemos un ollo. Cojan tal pista a seis kilómetros de aquí y miren a lo lejos entre los barbechos y las alfalfas. Por ahí andan querenciadas. Hoy mismo las he visto. En los límites del parque tenemos 3000 avutardas. Seguro que las podrán ver.

Sen moita fe, pro por se cadrase e non tendo rumbo mellor decidimos seguir o endereito do guía  e mirar de ollar as avetardas. Vívese da ilusión.
E ate a  paisaxe da querencia nos metimos, por unha mala pista, esbandallada e acavorcada, de circulación rarísima que nos obrigaba a mirar máis para o firme inexistente ca pra as avetardas invisibles.
Paramos e esculcamos o mundo: a fermosa sequeira zamorana na que nengunha avetarda se vía. Só o xeado e enxoito aire da nordesía a habitaba.



Andamos ate unha lomba pola que subía a pista e no fondal dunha valgada infinda... ¡alí estaban as avetardas! A primeira vez na vida que os nosos ollos as desfrutaban. 



En grupos compactos de 20 ou 30 individuos, ocupando de preferencia as terras de barbeito, e pacendo despreocupadas. Unha ledicia impensada. Un galano imprevisto da viaxe. ¡Obrigado, Zamora!.

Non serían máis alá das catro da tarde, ou así. Quedábannos non máis de tres horas pra seguir mirando. O primeiro que fixemos foi aprender a distinguilas ao lonxe a simple vista e facer un reconto cos prismáticos: había cerca de 130 individuos. Unha gozada. Confeso que o tradicional nerviosismo emocionante das primeiras veces tíñanos afectado. Unha golosía de gloria, por iso.

Nesta época do ano as avetardas, din os que saben, andan en grupos firmes. Xa chegará marzo e poderase desfrutar das moi coñecidas e espectaculares roldas de exhición dos machos que os convirten nunha enorme folerpa branca, escumante, rebuliceira e borbollante.



A ver se temos ocasión de velos presumir, dixémonos, agora que lles coñecemos os barbeitos e as valgadas polas que teñen querer. Algúns machos, tal  nos amitaron, semellaban adoptar xa os costumes individuais de se subir as cimeiras das pandas pra deixarse ver das femias. Iso nos pareceu.

Pesia a que a literatura especializada di que prefiren correr a voar, nesas tres horas que pasamos ollándoios, miramos a algún grupo ou a individuos solitarios dar uns voos pesados e non moi elevados pra subir ao alto das lombas, elas saberán por que. Alá no alto lucían lindo. Un pouco lonxe, pro lindo, moi lindo.

As avetardas son xente das terras da sequeira e estepa euroasiática que viu diminuir drásticamente o seu número. Considerase en perigo de extinción en zonas nas que foi moi común. A caza e a desaparición dos seus hábitats serían as causas do seu eclipsamento. Na Península Ibérica mantéñense as poboaciós mundiais máis elevadas, toda unha chufa, e concretamente nesta área da Villa de Fáfila, onde na hora andamos, danse as concentracións máis elevadas. Crémolo. Nós pensamos ter visto nesa tarde uns  douscentos e pico de  exemplares.

Aves grandes, a máis pesada de todas cantas voan, poden chegar a acadar os 18 kilos. Aí e nada. Por iso, ter a sorte de velas pasar revoando, non  moi lonxe, será unha lembranza que saberemos gardar na arca da memoria dos ilusiós  cumpridas. Saíramos rumbo ao nordeste de Portugal e chegaramos ao País dos Avutardos.

O País dos Avutardos, si.

Estábamos arrimados ao coche por protexernos algo do anguieiro xeado. Ollábamos ao lonxe polas avetardas. Pola pista véñense chegando duas velliñas castellanas. Falamos. ¿Vienen a ver a los avutardos? inquírennos. ¿Avutardos, les dicen ustedes? contesto preguntando. Si, claro, de toda la vida les llamamos avutardos. ¿Cómo les llaman ustedes? Pues, por unha vez non pregunto, avutardas, no sé, así viene en los libros. Pues por aquí, dinos a señora, de siempre les llamamos avutardos. Somos del pueblo de al lado, y antes cuando se podían cazar, los pastores los traían al corral y cuando niños jugábamos con ellos y los comían. Por estos campos andan a menudo. Hoy por aquí no los veo, pero detrás de aquella cuesta por donde pasa la carretera suelen descansar un grupo de cincuenta o así. Siempre le digo a mi hija que les venga a hacer fotos. As dúas mulleres, abufandadas ate as orellas, sen que nunca lles miremos senon os ollos, pasean por gusto todas as tardes, faga frío ou calor, as prolongadas  e esbandalladas pistas rurais zamoranas. Buenas tardes, ustedes sigan bien, que nosotras continuamos nuestro paseo.

Quen comigo vai pensa que se detrás da lomba, casualmente, anda un grupo de avetardas, levantaranse nada máis chegar as señoras, e que sería prudente adiantalas no coche por se, casualmente, alá houbese algún grupo.

Sabia decisión.  Porque si que estaban, si. Un grupo de vinte e sete avutardos repousaba non moi lonxe da pista. Sen saír do coche, baixando as ventaíñas amodo, moi amodo e apagando o motor con medo, desfrutamos sen conto ollando aos recén coñecidos avutardos.

Facede vós o mesmo, prego:

E alí apampanados, embobados, sen sentir o frío nen o tempo que pasaba e mandaba a tarde a durmir, fumos, literalmente, deixando xear ata que chegaron as señoras, e a canda a elas os avutardos colleron aire e mandáronse pra detrás da panda. Pues si que tuvieron suerte, tan cerca no se suelen dejar mirar. Ustedes sigan bien, despedíronse e continuaron a súa andaina, que nos dixeran diaria. Muchas gracias, señoras, buenas tardes.

Tardes que se viñan vindo abaixo, que recriaban luces mestas, de grosos laranxas dourados, nas que se facía difícil retratar aos avutardos, pro que tampouco importaba xa moito. A impensada sorpresa tíñase xa producido. Sen querer, sen pretender, sen saber,   chegáramos a desfrutar dunha breve estanza no País dos Avutardos: ese territorio da ilusión tantas veces imaxinado. O galano final dunha viaxe sen plan. Como han deben ser.

E fomos deixando aos campós, ás sequeiras de barbeito e alforfa, iren entrando mansiño na noite. Ao trasdaluz das últimas raiolas botamos unha última ollada as avetardas, sabendo agora que nestes eidos corren polo nome cabal de avutardos: pois ao cabo, eles, os avutardos que non as avutardas, son os que fan a rechamante rolda de amor pola que son tan coñecidos e admirados. 

Prometimos tentar volver. Agora sabemos os campos exactos da súa querencia. Aledados e refriados, amilagrados de contento, despedímonos das chairas zamoranas, que na hora estaban ocupadas por un solpor dourado e limpo, no que as árbores axudaban a reducir o infinito. Imos indo cara ao noroeste do Noroeste. É a hora de volver.

Unha bandada de gansos cruza os ceos rousados do lusconfús rumbo a nordeste. Voltan tamén eles pra as súas casas. Deixan o País dos Avutardos. Ata o ano que vén. Boa viaxe, xentes.

E máis nada, miñas e meus. Déixenme que siga escribindo pra vostedes, prometo estar agradecido.

A mandare.

          VIDEOSMÍNIMOSDONOESTE TV

Avetardas en Zamora

Grupo de cegoñas na Chá o 22 de xaneiro que pasou.

E van estes achegos:
a) Un estudo moi documentado dos mellores especialistas en Vertebrados Ibéricos.
b) Información sobor dos avutardos de Villafáfila.