Dos fungos, do fungar.

Se miña bisavoa, a señora Olegaria, resucitase e na hora mirase a seus netos comendo xebras, ortigas, caricolas ou...¡ paraugas dos sapos!, de certo volvería a morrer de noxo: ou de tristura pola fame que imaxinaría teríamos que estar pasando para comer porcalladas á maneira.

E se percebese, coma así é, que for por vicio levariamos un lintornazo e rebentando de carraxe berraríanos aquilo tan vello e cedeirés de " ¿ Corpo qué queres? ¡ Raia curada!. Tanto se mandaron mudar os tempos.

Confeso ter sido daqueles que xa hai moitos anos principiaron a andar ás setas para facer unha pantagruélica setada gastronómica. Daqueles que volvían do monte coa traseira do coche acogulada de cogomelos que non sempre daban comido. Un daqueles depredadores degoados e maleducados.

Afortunadamente hai tamén moitos anos que deixei de andar a elas, non sendo un par de veces por tempada e pillando tan só unha ración xusta para a cea: sempre de especies ben coñecidas, que de cantos eidos hai no mundo natural, o dos cogomelos paréceme o mais difícil de recoñecer. E o máis perigoso para os comichonciños.

Civilizándome, -naturalizándome- cambiei o carabel pola cámara dixital. A día de hoxe, cando o outono ven anagar as terras e a dar ouro e laranxa as follas dos castiñeiros, non retorno do monte con outras setas que aquelas que veñen rexistradas na tarxeta da máquina. O meu espíritu de cazador degoado séntese así plenamente satisfeito e a miña civilizada naturalidade máis comprida.

Non extrañará que a moderna e desaforada pasión polos cogomelos, e o asombroso e inesperado negocio económico en carto negro, -misteriosamente opaco aos ollos depredadores de loberno da Facenda Pública- que nas últimas tres décadas xeneraron os fungos da Capelada, provocase un deterioro brutal dos micelios virxinias que durante milenios se conservaran intactos, mor do noxo histórico que sempre nos provocaron.

Funcionarios, campesiños, mariñeiros, comerciantes, amas de casa..., a práctica totalidade do espectro social, (salvo os cegos, é de creer ) viviu un acceso febril inusitado a percura dos agora saborosos cogomelos e en tantos e tantos casos na rebusca do carto fácil - nunca regulado e sempre ceibe de impostos - que xeneraba a extracción salvaxe das setas da Capelada.

O resultado natural está á vista: a extraordinaria cantidade de fungos veuse reducida drasticamente ata niveis ínfimos non imaxinados: e tan só no alustre dun lóstrego. Como me dixo xa hai anos un percurador profesional das Somozas: "... na Capelada xa hai máis xente que setas."

En numerosos concellos da provincia de Soria, posuidores nos seus enormes piñeirais dunha riqueza micolóxica extraordinaria, tense establecido xa unha regulación da extracción das setas que evite a aniquilación das especies.

Cotas de captura, carnets de setero, imposto diario de extracción, esixencia de cursos formativos ( que eviten envelenamentos ou extracción de especies non comerciais) están a protexer, manter e conservar a súa riqueza micolóxica.

Se aquí se fixo cos berberechos, non se entende que coas setas, produto de maior rendemento económico, non se faga. Non ten lóxica. Nen económica nen ecolóxica. Seguir a permitir o caos do economicismo liberal no monte e condenalo a súa desaparición.

Pero mentres tal apocalise non chegue, nada máis natural para o afeccionado naturalista que fotografar fungos no outono. ¿ Qué se non? Sen flores ata a primaveira, rareando os froitos, agachados os bichiños, sempre difíciles os paxariños e case imposibles os mamíferos, nos paseniños de outono os paraugas dos sapos son unha tentación permanente para o ollo da cámara.

Teño centos, por non dicir miles, de fotos de cogomelos. A grande maioría sen clasificar nen recoñecer. E non por que non invertise horas e horas de placer detectivesco en tentar averiguar quenes eran. Senon por non ser eu quen de dar co seu nome científico. Parécenme dificilísimas. E en casos sen recurrir a unha análese microscópica das esporas, imposible.

Para máis os meus escrúpulos xainistas ( raramente lles aparto as herbas para lles ver o pé, nas arrinco xamáis para verlles mellor as láminas e o seu xeito de se inxirir co toro e dende logo nunca as laño para analisalas por dentro) axúdanme pouco para ir sabendo delas.

Pero non me queixo ( a coartada do coñecemento científico non me parece eximente suficiente, no meu caso, para xustificar unha violación do seu devir natural) e confórmome con disfrutar da súa beleza salvaxe e armoniosa e da súa fotoxenia poética e inxenua que intento atrapar entre os bits da miña compacta para disfrutar, e compartir con vós, da beleza que cría o monte ao noroeste do Noroeste.

Gozo tamén percurando os nomes tradicionais de tan extraños seres, pero sendo os galegos xente tradicionalmente micofóbica poucos nomes de seu se han de atopar e a rebusca pouco aporta. Por acolá ían todos despachados, de que eu me recorde, co xenérico paraugas dos sapos, que xa mencionei cima de acó.

No moi interesante bló Verin Natural ( http://verin-natural.blogspot.com/ ), sempre preocupado polos aspectos etnográficos da natureza no Val de Monterrei, ofrécense unha xeira de nomes tradicionais da súa bisbarra que me atreverei a transcribir a continuación como proba da riqueza léxica oculta da lingua galega: montesiña e campesiña ao fin e sempre.

Velaí veñen: cornizó (Claviceps purpurea), tortullo ( Tricholoma equestre), cogordón, roca, roque, paraugas dos sapos e patamela ( Macrolepiota procera), cacabinas ( Agaricus sp.), ovo dos prados (¿ Bovista plumbea? ), peido de lobo ( Lycoperdón perlatum), as que se engaden o evidente préstamo moderno de revellón ( Lactarius deliciosus) e o máis tradicional de nízcarro ( Boleto edulis).

Préstamos e modernas adquisicións lingüísticas que asemesmo arribaron as terras e xentes do noroeste do Noroeste para poder explicar con mellor precisión as súas novas afecciós e actividades económicas. Cantarela, níscalo, boleto ( de primera, de segunda e negrillo), amanitas, lenguas ou lepiotas son voces que xa se sinten pronunciar con total naturalidade polas xentes do monte.

As rebuscas no Dicionario de Dicionarios ( esa xoia impagable da lexicografía galega coordinada por Antón Santamaría, que está colgada na rede e da que este bló se fornece para cada unha das súas entradas e que recomendo encarecidamente ) ofrecen sustanciosos achádegos que teño o gusto de acercar a vos.

Para a voz tortullo ofrece esta entrada tirada de Eligio Rivas Quintas (2001): Frampas, contribución al diccionario gallego (inédito ata a 1ª ed electrónica neste dicionario) : "Clase de seta. Medeiros de Monterrei, Our. Así le llaman también en la serranía de Huelva: Allí hacen tortilla de cogumelos y tortullos. Tanto cogumelo como tortullo son voces de influjo gallego en el Sur. (FrampasIII)". Non está nada mal.

De cornizó informanos que ven sendo o castelá cornezuelo del centeno e presenta as seguintes variantes da mesma: cornizolo ( no Eladio Rodriguez e no Franco Grande), cornello ( no Carré Alvarellos e no Constantino García) e cornicelo e gornicelo somentes no Constantino García. De cacabina ofrece ( Eligio Rivas 1978) o sinónimo cacabana e dí dela que é comestible e de cor xardoso ( pardo, marelo suxo e ao mellor con xardas: "pecas" en castelá).

Cogordón en troques semella palabra xenérica para chamar a todo tipo de fungo, así se desprende ao meu parecer da lectura da entrada correspondente no José María Pereda Álvarez (1953) (Aportaciones léxicas y folklóricas al estudio de la lengua gallega, en Douro Litoral (5ª série, VII-VIII, pp. 19-52)) : .A la variedad matacandiles, grises y obscuros, le llaman en gallego rocas; a la de boletus, nízcarros; a la de amanitas, que son encarnados, con puntos blancos y son venenosos, también rocas. El vulgo sostiene la creencia de que un hongo no suele darse solo, sino que nacen aparejados; por esto, cuando los chicos encuentran uno, buscan al lado otro, cantando: Cogordón chaucheiro, búscam'o teu compañeiro, hongo chaucheiro (que está en el chau, en el suelo) búscame tu compañero. Verín. En Vivero a todas las variedades le llaman pan de sapo En otras partes cogorda.

Patamela, parece máis ben definir as macrolepiotas, dise no Franco Grande: "cogordón en forma de paraguas abierto" e ainda se precisa no Eligio Rivas Quintas (1978) (Frampas, contribución al diccionario gallego, CEME, Salamanca): "Seta comestible ya completamente abierta. Aún no abierta y en forma de maza, la llaman cachote (Estevesiños). El dicc. registra cogumelo, seta grande en forma de paraguas". Ampliando este mismo autor en 1988 que patamela é patela de mel e aínda "clase de seta o choupín (Valdeorras)". E como todo o mundo sabe choupín non siñifica senon foguete.

Seta, pola súa banda e un adquerimento encharte ( noviño do trinque: para os de fora de portas) da lingua galega tomada do castelá e ao ronsel da moderna moda lambona e larpeira. Seta, en galego vello, e a parte alta de terra, entre sulco e sulco, que fai o arado ao facer os regos. Daí meseta: terra chao nun alto, ou mesiña pequena. Tamén se lle di seta ao conxunto dos panais dunha colmea.

Fungo é termo que de pouco para acó vimos utilizando como xenérico, facendoio equivalente, en moitos casos, ao castelá hongo. Pro en orixe fungo, se atendemos as descripcións e definicións dos estudiosos máis antigos só se corresponderia con determinadas especies dos xéneros lycoperdón e escleroderma; os mesmos que hoxendía coñecemos mellor polo moi popularizado alcume de peidos de lobo.

O primeiro de que eu saiba en telo estudado é Juan Sobreira Salgado (1794), (Ensayo para la historia general botánica de Galicia, que deberá comprehenderse en el Diccionario o Glosario General de la Lengua Gallega, ed. de J. L. Pensado (en Opúsculos lingüísticos del siglo XVIII, Galaxia, Vigo, 1974, pp. 227-240)), que o define así: "Hongo. El duro macizo y de la hechura de un puño cerrado, que por tanto llaman zarrote, por no decir cerrote, tomándolo del verbo zarrar que es cerrar. Este cogordo da tinte castaño al hilo de lino. Ensayo 1794"

No Eladio Rodriguez ( 1958-61) escribese del o que segue: "Bejín, hongo que contiene un polvo negro para restañar la sangre y para otros usos. Es una especie que nace en el campo, adquiriendo a veces el tamaño de la cabeza de un hombre; y cuando lo oprimen o se rompe después de seco, suelta un polvo como humo que bien hervido en agua tiñe el hilo de un color rojo, más o menos obscuro. Este hilo solían usarlo antes los sastres de nuestras aldeas en cosidos de paño tosco".
Unha outra lección de etnografía do mestre D. Eladio.

Pro xa case cen anos antes Francisco Javier Rodríguez (1863) ( Diccionario gallego-castellano, ed. de Antonio dela Iglesia González, A Coruña) regálanos esta entrada para definilo :"Bejin, especie de excrescencia que nace en el campo y despues, de seca, si le rompen, suelta un polvo como humo. Este polvo bien hervido, tiñe el hilo de rojo más ó ménos obscuro de que usan los sastres por las aldeas para coser paño. En ital. y lat. id., port. fungam. El nombre debe venir del polvillo que se parece al tabaco de polvo que llaman funga y al tomarlo fungar. V". Definición da que, sen dúbida, coma do porco, aproveitase todo.

E non é o que menos gusta saber que ao rapé, ese tabaco en pó que se tomaba polo fuciño recibía o nome de funga e que ao acto de aspiralo, de esnífalo diríase hoxe, decíaselle fungar. Vede por onde.

E chegados acó, e non tendo moito máis que dicir, vai sendo hora de ire rematando este monólogo. Non vaia a ser o caso de que estes fungos, rebozados en follas de dicionarios, non presten como sería debido e rematemos todos cun cólico miserere doente ou con esa maladía da cabeza a que chaman empanada mental.

Desexando que ao fin destas liñas gocedes da mesma excelente saúde coa que encetástedes a lelas, polo de hoxe despídome de vos agradecéndovos, máis ca nunca, que aínda sigades aí.

A mandare, totus meus.

Apertiñas.

Despós de data: ¿ Corpo qué queres? ¡ Raia curada! Daquela curábase o peixe. Poñíase a secar ao aire do vrao e logo gardábase para todo o ano. Tamén se salgaba, claro, pro o peixe curado era moi habitual. A raia, hoxe un manxar aprezado, era un dos peixes, outro o bacallau, de consumo da xente máis pobre e necesitada; e a raia curada un dos de máis baixa estofa. Así es que se contaba que os fillos dos ricos, afeitos a todo manxar, cheos de todo, foles de vicio, non sabendo xa o que haberían de comer ( nunca tiñan fame, se acaso "apetito") o que lles pedía o corpo era a comida dos pobres máis pobres: raia curada. Puro vicio.

Adeus carpobrotus, adeus.

O espectacular Carpobrotus accinaciformis, uña do gato para os amigos, é unha das máis perigosas plantas invasoras que nas últimas décadas ten inzado as costás e os sistemas dunares do noso pais.

Cun crecimento anual espectacular mor das longuísimas raiceiras superficies que cría, e en casos amparado pola permisiva iñorancia que se agacha tras a atractiva floración que posúe, anda a sepultar, debido ao seu crecemento cespitoso que non deixa medrar nada, á riquísima flora autóctona que poseemos: sobranceiramente na Costa Ártabra, considerada polo Ministerio de Medio Ambiente de "importancia excepcional" para a conservación da biodiversidade

A Asociación de Nais e Pais " O Picapeixe", do Colexio Publico " Nicolás del Río", consciente da gravidade do problema ven de iniciar, ao abeiro de Voz Natura, unha campaña de erradicación, da uña do gato nos areeiros da Ría de Cedeira, baixo o lema " Adeus carpobrotus, adeus"

O xoves día 26 e as sete do serán principiaron os actos da campaña cunha charla, coloquial e distendida pero agardo que non exenta de rigor, a cargo dun servidor de todos vostedes sobre a importancia da flora autóctona ártabra e a perigosidade que para a súa sobrevivencia supón a progresiva extensión da invasiva e esmagante uña do gato.

O obxectivo era animar e motivar a comunidade educativa cara a participación en tan loable como interesante iniciativa: social, educativa e ecoloxicamente falando. O sábado día 28 estaba prevista a primeira xornada de traballo e conviña tamén unha posta en común dos últimos detalles.

Un numeroso grupo de nais e pais, e algunha avoa, a canda os seus fillos e fillas apareceron as 11 da mañá nos arredores da desembocadura de O Regueiro: destemidos do tempo frío e amenazante en augas (que ao final e afortunadamente non apareceron), para encetar os traballos de erradicación do perigoso carpobrotus.

Provistos de guantes, bolsas, carretillas, e da anuencia do permiso entusiasta de Costas (encantada con este tipo de iniciativas cidadáns, que fan ecoloxía sen presumir de ecoloxistas), principiamos con ledicia e moito humor os labores de arrincamento. "Es en Cedeira donde reina la alegría", asegura, e ten razón, un vello himno local.



Con exquisito coidado de non desfacer o marouzón, a duna digo, e con todas as forzas das que dispoñíamos fomos aprendendo a entender ao carpobrotus e a non deixar nengunha raiceira, dentro do posible, sen arrincar. O seu poder de rexeneración e tal que unha pequena raíz que quedase volvería a inzar o areeiro. Andaremos vixiantes.

Houbo tempo tamén para, no recreo, tomar un cafeiño ou chocolatiño, coas súas galletas e lambadas que foi moi agradecido, tanto por nenos coma por maiores, que o día estaba frío e non era cousa de andarlle dando vantaxes á gripe.
Coas forzas anovadas e os corpos quentes, poidemos enfrentarnos de novo as tarefas de limpeza da plaia: non só librala do carpobrotus senon que tamén de plásticos mil. E aínda que se as raíces son novas, e por iso aínda non profundaron moito, son moi fáciles de levantar, alí onde están de vello a cousa cambia, e non se deixan arrincar así como así. Aprendemos a andar andando.
Pero nen a profundidade, nen a extensión, nen o andaren entralladas unhas coas outras poideron co entusiasmo de todos nós, que pasiño á pasiño fomos facendo o camiño e deixando á duna, ao marouzón digo, ceibe da presencia esmagante do invasivo carpobrotus, a quen chamarlle carpobrutus sería más exacto.

Queda aínda traballo dabondo para todos nós e para cantos se queiran apuntar en xornadas vindeiras. A foula que cría non se cree se non se ve: en moi poucos metros cadrados xúntase moi facilmente un chimpín dela. Polo de agora ao redor do Regueiro do areal da Plaia da Madalena queda ceibe de carpobrotus. O prósimo 19 de decembro, sábado, libraremos nunha outra zona. Estades todos convidados.

Rematamos a xornada, sen xornal pero cunha profunda satisfacción social, educativa, solidaria e ecolóxica, parados para á foto diante do mundo de foula da que liberamos ao noso querido areal e pronunciando, non o clásico ¡ Patata! senon o máis noso : ¡ Adeus, carpobrotus, adeus!

Parabéns e noraboas a todos os participantes.

Así da gusto sentirse un humano.

Apertiñas.

Despós de data: As miñas máis sentidas gracias a ANPA " O Picapeixe" por me nomear coordinador de tan fermosa coma didáctica iniciativa. (En realidade quen coordina todo, e tira do carro, é Diego, e un non fai outra cousa que botar unha mao no que pode, que non é moito).
De sempre un soubo que non hai mellor predicador que Frei Exemplo e así de pouco valerían as entusiastas denuncias do caos natural  se chegado o caso me tapase e, asubiando, fose deixando xear.
Agradecido pois pola oportunidade de ser quen me gustaría ser: arrincador de carpobrotus.

Sacabeiras e saramagantas

Sacabeira, así chamamos en Cedeira, no noroeste do Noroeste, ao fermoso anfibio urodelo de nome científico Salamandra salamandra. Por Valdoviño chámanlle sacarrancha, que tampouco é mal nome. Píntega, apelativo que tivo máis éxito na fala galenova, pesia a ter un uso, histórico e xeográfico, menos extendido, non deixa de ser uhna palabra descriptiva tirada das pintas marelas coas que adorna o seu pelexo. Aclararei: uso pel para a das personas, pela para a das plantas e pelexo para a dos animais, sobranceiramente se teñen pelos, senon coiro. Cousas miñas.

Amítase máis a un reptil: ten rabo ( por iso urodelo) ca a seus parentes os anfibios e coma aqueles arrástrase, ela amodo e lene, pola toneira da terra. É sobradamente coñecida e recoñecida e mantén aínda poboaciós estabeis e firmes, que non obstante andan diminuindo ao compás do debalar das zonas húmidas.

Na nosa bisbarra, uhna das de humidade permanente máis elevada do país, é, por iso, relativamente abondosa e, ocasionalmente, fácil de ver. E aínda máis de recoñecer: as súas características cores aposemáticas negras e marelas ( quere dicirse que advirten a todo bicho vivinte do seu veleno) fana famosa e recoñecible. Poucas xentes haberá que non saiban dela.

Hai quen, por tela collida entre as maos e non morrer ao instante, pensa que o seu carácter velenoso é un mito de inorantes. Menos mal que non levou logo as maos a boca ou rozou algunha das súas mucosas, ou ollos, co seu pelexo. Adoecería, e daquela habería de saber o porque da súa sona de bicho envelenador.

Animal mítico e simbólico para os antigos, e modernos, alquimistas que deixaron as trazas deseñadas da súa presencia nas mensaxes arcanas de innúmeras obras artísticas. Cóntase que é quen de sobrevivir no lume, e sen duda se este é pequeno, as exudaciós húmidas e velenosas do seu pelexo hana de protexer e en casos salvarlle a vida.

Animaliño considerado desavogoso na cultura tradicional, provoca acenos de espanto e de noxo nas nosas xentes campesiñas, que non dubidan en darlle co raño no lombo pesia a ser uhna devoradora constante de bichería. Cando cativos decíamos que "se uhna sacabeira che traba non che arrea ata que non toquen as sete campás das sete parroquias". Non sei: nunca me trabou nengunha, nen vin a nengunha trabar a ninguén.

Ovovivípara, pare as larvas no inverno en pozas ou regos mainos e mesmo en campeiras enchoupadas. Logo da primeira e única metamorfose as crías xa se amitan aos adultos aínda que son un aquel máis rechonchiñas. De costumes nouturnas, horas máis húmidas, pódense atopar atravesando mesmo as rúas das vilas vellas. onde aínda quedan restos das hortas dalgún tempo. Tal, a da foto de cima. Que sigan así, abundando entre nós, por moitos anos.

Cinco palabras agora, e sete fotos, dun animaliño extraordinario e dende logo non tan coñecido: a saramaganta.

Chioglossa lusitanica, veleiquí o nome científico dunha das especies emblemáticas (e menos coñecida polo público), da fauna galega: a saramaganta. Uhna sacabeira endémica do noroeste ibérico que foi descrita por primeira vez polo zoólogo portugués Barboza du Bocage en 1864, quen ao cristianala lle puxo o apelido lusitánica.

Chioglossa gallaecica, definiría mellor a área de distibución mundial deste curiosos e raro urodelo que comprende as terras portuguesas do Norde, a case totalidade da Galizia e algúns vales de León e avanzando cara leste polo territorio astur chega mesmo as lindes cantabras. A vella Gallaecia, e algo máis, ao completo.

Extraordinario urodelo de rabo moi longo, máis de dúas veces o tamaño do corpo, que habita nos bosques máis vellos e mellor conservados nos que os regos van aínda cheos de augas puras e ácidas, das que se alonxa moi pouco, non sendo nas fragas escuras e húmidas nas que pode ser que se mova lonxe das canles dos regos.

A chioglossa ten unha característica, única entre os anfibios urodelos, que a asemella aos reptís: e quen de arrear o rabo e rexeneralo se algunha vez se atopa en perigo. O rabo ceibado queda durante moito tempo remexéndose coma se tivese vida propia e os depredadores entretéñense con el, mentres a saramaganta foxe abrelada buscando un abeiro no que gorecerse.

Non é nada fácil poder ver algunha vez á saramaganta. Servidor só uhna vez, ocasión na que fixo as fotos que se achegan, e gracias a que a saramaganta se lle ofreceu á vista ao caer por uhna pequena rebordela da fraga do encoro da Ribeira, nas Pontes, que se non, de que. (Un non adoita buscar: non levanto pedras, non remexo herbas, non toco nen movo nada; camiño, e o que no camiño se ofrece miroio e, se se deixa, fágolle fotos).

Ten uns ollos moi saltós e grandes que lle dan un aspecto característico e gracioso e presenta dúas bandas dorsolaterais dunha cor diferente a do resto do corpo. Particular é tamén o feito de que nas maos teña catro dedos e nos pés cinco. Orixinal en todo este fantástico representante da riqueza faunística do noroeste do Noroeste.

Unha chufa da que podemos presumir, unha presencia biolóxica extraordinaria, endémica da nosa patria, que ao parecer aínda mantén poboacións viables. Considerada vulnerable, pola escasez de hábitats, o reducido da súa zona de expansión e a progresiva contaminación das augas compre ir sabendo dela para asumir a responsabilidade da súa conservación e a transmisión deste tesouro biolóxico as xeracións vindeiras.

E pouco máis xente. Agradecido por seguirdes este bló e polos asisados, e cada día máis numerosos, comentarios que enviades que non fan senon enriquecelo e amelloralo.

De todo corazón, mil gracias mil.

Non perder as mañas.

Saudiñas.

Despós de data: Vede acó un achego a páxina de Vertebrados Ibéricos, onde poderedes ampliar , por mil, as informacións sobre a saramaganta. http://www.vertebradosibericos.org/anfibios/chilus.html
Despós de data: no bló de Alberto Rivero, Fauna vertebrada de Ourense, hai fotos de cazos ( de crías recién nacidas, que por outras terras chaman cágados) da sacabeira. Moi interesantes e completan o que se dí na entrada: que paren no inverno. Vede eiquí o achego: http://faunaourense.blogspot.com/2009/11/primeiros-cagados-de-pintega-en-ourense.html

Despós de data: entérome no bló Lendas herpetolóxicas de que pola banda do Grove dan en chamar a sacabeira "ponsoña", evidentemente en puro castelá seseado, máis tamén que por Coristanco dan en dicir " pezoia", ambalas dúas acepcións amplian pero non melloran o comentario impagable da familia Tojeiro que nos ensinan que ao noroeste do Noroeste ( Os Casás, Meizoso..) as sacabeiras corrían polo nome de "pezoña" http://lendasherpetoloxicas.blogspot.com/2009/10/ponsona.html

Despós de data: Bieito Quintiana ven de me informar que as sacabeiras, tenllo oído a súa mai cando neno, tiñan sona de "gafosas". Rafael Usero, sempre sabio, comunícame que a palabra "gafos" era de uso corrente na Idade Media e ven siñificando cousa recurvada, daí a palabra "gafas" e que se dicía dos "dedos gafos" cando se encollían e curvaban por maladía e que asimesmo el, que agora ven de cumplir algo máis de 65 anos, na súa infancia pasada en Tameirón, Ourense, comarca da Mezquita (na pura diagonal co noroeste do Noroeste) ten sentido que a sacabeira tiña alí fama de "gafosa". Entendo pois que por toda Galizia adiante houbo a crenza en que a pezoña da sacarrancha gafaba os dedos: entollíaos e recurvábaios para adentro e para sempre. Así é: entre todos aprendemos, os uns dos outros. Un bló defínese máis pola calidade dos lectores que polos méritos de quen o mantén. Agradecido, miñas e meus.