Nunha das miñas patrias, no Camiño da Ribeira, hai un muro vello, o muro da Caseta de Henriqueta, que me acompaña na lembranza dende que teño memoria. Aos devalos cara abaixo do meu tempo ponlles el rima asonante coas fírgolas e os furados que medran, ano a ano, día a día, hora a hora, entre as súas pedras revellidas, nas que, ao mellor, sobreviven os restos dalgunha tégula román da antiga Uilla de Cassini, de onde derivaría, o mestre Alvaro Porto Dapena dixit, o nome do lugar de Vilacacín.
Velaí o espazo e o tempo, esgazando, pra permitir ler, na caligrafía da historia das súas regañas, a voz metafórica de Quevedo: Miré los muros de la patria mía / si un tiempo fuertes ya desmoronados / de la carrera de la edad cansados / por quién caduca ya su valentía.
As sombras da vida, que pasan, facendo e desfacendo luces, aparecéndose coma avisiós da lucidez no Camiño da Ribeira
A vella murada da Caseta de Henriqueta, ofrécese aos meus ollos en cada paseo pra tentarme a apañar neles o trazo áxil e sixiloso, ou ben a sombra queda e inmóbil, dunha greada de lagartas galegas, Podarcis bocagei, que teñen neste mundo, a nosoutros parécenos vello e caente, un vizoso espazo ao que tal pra facer revivir e espalear, sexa por moitos anos, a súa fermosa fasquía de saurio xurásica.
O muro, virando, preséntase a leste, vendabal e poñente. Perfecto daquela pra recoller canta enerxía solar o día queira ofrecer. Perfecto pra as lagartas se asolearen, recarguen as baterías e se adiquen a ver de pillar algunha bichería, mosca, moscón, escarabello, araña, eiruga, que teña a pouco acertada ocurrencia de ir repousar a este territorio, dominado pola tiranía depredadora dos degoiros famentos das pequenas Podarcis bocagei.
López Seoane, o grande naturalista ferrolán do século XIX sería o primeiro describidor da especie, á que considerou unha subespecie de Podarcis muralis e cristianouna co nome de Lacerta muralis var. bocagei. (2) O apelido bocagei deullo o noso ilustre devanceiro ferrolán na honra do eminente zoólogo portugués José Vicente Barbosa du Bocage; e corre co nome de lagarta galega, máis propiamente sería galaica, por ser o antigo territorio da Gallaecia o seu solar único de existencia. Xa que logo un endemismo do noroeste ibérico. Sáibase.
Aínda máis. Habería que acougar ata o ano 1978 (Arnold e Burton) para que a nosa pequena lagarta galega fose considerada unha especie propia ben diferenciada e sería só a partir de 1981 (Pérez-Mellado) cando se iniciarían os seus estudos específicos. En principio consideráronse dúas subespecies propias P.b. carbonelli con poboacións no Sistema Central occidental e P.b. berlengensis, reducida ás portuguesas Illas Berlengas. Os estudos de Harris e Sá-Souza nos anos 2000, 2001 e 2002, precisaron finalmente que ambas as dúas subespecies eran en realidade unha soa e ben diferenciada a que se denominou Podarcis carbonelli. Velaí como e por que a lagarta galega quedou considerada unha especie monotípica.(2)
En principio machos e femias son doados de diferenciar, aqueles máis verdes, estas máis pardas, sempre e cando acaden o status de adultos reproductores. De inmaduros e xuvenís a cousa cambia, amitándose todos á farda femenina, e saber diferenciar con precisión ambos sexos, no campo e a simple vista, non é tarefa doada, polo menos pra un servidor que se sinte incapaz absolutamente.
Lagarta pequena, de aspecto robusto e adaptada a numerosos hábitats, sempre moderadamente húmidos e frescos, soubo afacerse a matogueiras, areeiros (os modernos paseos de táboas dos marouzós viñéronlle se non ao pelo si á escama), beiras de camiño, muros e paredes de pedra, e, en xeografías mediterraneizadas, pensade en Ourense, aparece nos frescos fondos dos vales, nas beiras das augas ou nos ouzais de montaña.
Mantense de bichería miúda que caza con agación practicando a estratexia laboral da rebusca permanente e incesante, amosando unha velocidade notable no intre de zouparse sobor da víctima. Arañas e escarabellos serían parte fundamental da súa dieta, tentando atrapar dípteros pousados ou pequenas eirugas que poidera descubrir, as que non despreza.
Á súa vez vai ser depredada por ofidios sauriófagos cos que poda compartir hábitat. O peneireiro, por algo tamén chamado lagarteiro, Falco tinnunculus, é frecuentemente un depredador eficaz da lagarta galega. Servidor, polo menos dúas veces, puido ver aos merlos papando nestas pequenas lagartiñas. Unha nos arredores da Illa do Mera; outra nas táboas dunha das pasarelas do areal de Vilarrube.
Poucos recursos defensivos posúe a nosa pequena lagarta galega non sendo un asexar permanente de todo perigo (vede que en todas as imaxes non me perde ollo e iso que sempre andei fotografando a dous ou tres metros do muro), unha rapidez de lóstrego fundada nunha axilidade gabeadora envexable e a práctica da autotomía caudal: capacidade de desprenderse do rabo a vontade pra escapar dos depredadores. Non son poucos os exemplares que se ollan no monte coas trazas de teren practicado este mecanismo extremo de defensa.
Coma todos os seres co sangue frío as nosas pequenas lagartas dependen, e moito, da enerxía solar pra poder desenvolvérense con destreza na súa vida diaria. Se poden adoitan aproveitar todas as raiolas de sol que se ofrezan pra recargar os depósitos. Enténdese logo que os meses de maior actividade coincidan coa primaveira e o verán, pero mesmo nos meses do corazón do inverno, tal este decembro, se o sol e o sur se arriman, sexa fácil poder observalas fóra do cubil.
Iso me pasou este pasado día doce de decembro. Coma sempre que paso ao seu lado achegueime ao muro de Henriqueta a ver se casualmente podía ver algunha lagartiña. Había sol, había sur, habia caloriña e había lagartas. E non unha nen dúas se non un lotiño delas, eu calculo que miraría unhas dez ou doce diferentes, de diversos tamaños e sexos. Unhas asoleándose demodo; outras rebuscando por acó e por aló; aquela máis tímida, ou máis intelixente ou máis vella, asomando con recelo o fuciño. Mesmamente algunhas se encontraban con outras e poiden facer algunha foto onde entraran dúas. Que non sempre, non.
As do alto amitan dous machos xuvenís as de abaixo dúas femias noviñas. Pero deixa a ver. Algunha houbo que lle tirou unha trabada a unha mosca destemida. As menos famentas asoleábanse inmoveis, cos ollos pendentes de todo, outras, ás máis pequerrechas, ían e viñan parando pouco, mergullándose no fondo das herbas, deixándose caer por veces e desaparecendo no abaixo da selva de paletarias, entretendo así a miña mañá do sábado, ausente das horas, deixando arrolar o tempo, disfrutando dos indovindos das lagartas e da quentura do sol que me facía ferver as costas. Goceina, abofé.
Os que me viran alí parado, galla en pe, cámara en mao, foco nunha parede caduca, darían en pensar que o que nace raro vive raro e morrerá raro. Oportunamente, raro é sinónimo de escaso e uns poucos, uns poucos afortunados, son capaces de ser felices ollando os furados e recovecos dun muro caedizo, deslombado, arregañado, onde só eles son quen de encontrar tesouros marabillosos agachados en covas misteriosas defendidas por dragós mitolóxicos, celosos vixíantes dun mundo antigo e perdido, que se acovilla no máis adentro dunha vella murada escraquenada.
O vello muro da Caseta de Henriqueta, sen ir máis lonxe.
Xa non quedan muros vellos de pedra. Xa non quedan nen tan siquera muros de pedra que un día serán vellos. Valados de bloques, lindes de xergós, peches de formigón ou muradas enladrilladas, non sempre recebadas e raramente vistosas, viñeron a substituir ás esforzadas e fermosas paredes de pedra á vista.
Máis que os nosos ollos, lamentaio a diminuida poboación de lagartixas do noroeste do Nororeste que nos últimos tempos debeu sufrir un descenso significativo: xa non se deixan ver coma nalgún tempo. Que va.
Ao fin son xente coma calquera outra: non tendo onde, ou de que vivires, emigras ou morres, sexas lagarta galega... ou siria.
Moito obrigado quedo con vosoutras, miñas lagartas, por darme tanto gusto tantas veces. De veras que si.
Ogallá que unhas faragullas dese pracer poidan chegar aos ceareiros que andedes, poidera ser, a lerme agora mesmo. Daquela correspondería, mais que fose un pouquiño, á xenerosa mercede que me concededes ao acompañarme en cada xeira no meu divagante discorrer polo nororeste do Noroeste, que unhas veces avanza camiños, algunhas ulisquea flores e outras fala só, diante de muradas esmorecidas.
Cousa de tolos, de raros, de escasos.
Apertiñas, miña xente, moita saúde e sorte.
A mandare.
Notas marxinais:
Todas as imaxes, menos o primeiro plano da cauda automotizada que se corresponde cunha lagarta do Ouzal retratada no mes de agosto, fixéronse nos vellos muros da Caseta de Henriqueta. Todas elas, menos as fotos do macho descansando entre os vidros, que son do sete de abril, están rexistradas neste pasado día doce de decembro do corrente ano que parece vai pasando.
Ao tempo ca os achegos que se acompañan andaron moi presentes nas miñas maos a Guía dos Anfibios e rçeptiles galegos da Editorial Xerais da autoría de Pedro Galán, o Atlas dos anfibios e réptiles de Galicia da SGHN, editado no 2011 e coordinado por Moisés Asensi. En obriga.
Achegos:
1) Ficha de Vertebrados Ibéricos, a cargo de Pedro Galán, da Universidade da Coruña. Unha eminencia. Entrar
2) Ficha amplada de Vertebrados Ibéricos con numerosa información rigurosa e actualizada. Adiante
López Seoane, o grande naturalista ferrolán do século XIX sería o primeiro describidor da especie, á que considerou unha subespecie de Podarcis muralis e cristianouna co nome de Lacerta muralis var. bocagei. (2) O apelido bocagei deullo o noso ilustre devanceiro ferrolán na honra do eminente zoólogo portugués José Vicente Barbosa du Bocage; e corre co nome de lagarta galega, máis propiamente sería galaica, por ser o antigo territorio da Gallaecia o seu solar único de existencia. Xa que logo un endemismo do noroeste ibérico. Sáibase.
Aínda máis. Habería que acougar ata o ano 1978 (Arnold e Burton) para que a nosa pequena lagarta galega fose considerada unha especie propia ben diferenciada e sería só a partir de 1981 (Pérez-Mellado) cando se iniciarían os seus estudos específicos. En principio consideráronse dúas subespecies propias P.b. carbonelli con poboacións no Sistema Central occidental e P.b. berlengensis, reducida ás portuguesas Illas Berlengas. Os estudos de Harris e Sá-Souza nos anos 2000, 2001 e 2002, precisaron finalmente que ambas as dúas subespecies eran en realidade unha soa e ben diferenciada a que se denominou Podarcis carbonelli. Velaí como e por que a lagarta galega quedou considerada unha especie monotípica.(2)
En principio machos e femias son doados de diferenciar, aqueles máis verdes, estas máis pardas, sempre e cando acaden o status de adultos reproductores. De inmaduros e xuvenís a cousa cambia, amitándose todos á farda femenina, e saber diferenciar con precisión ambos sexos, no campo e a simple vista, non é tarefa doada, polo menos pra un servidor que se sinte incapaz absolutamente.
Lagarta pequena, de aspecto robusto e adaptada a numerosos hábitats, sempre moderadamente húmidos e frescos, soubo afacerse a matogueiras, areeiros (os modernos paseos de táboas dos marouzós viñéronlle se non ao pelo si á escama), beiras de camiño, muros e paredes de pedra, e, en xeografías mediterraneizadas, pensade en Ourense, aparece nos frescos fondos dos vales, nas beiras das augas ou nos ouzais de montaña.
Mantense de bichería miúda que caza con agación practicando a estratexia laboral da rebusca permanente e incesante, amosando unha velocidade notable no intre de zouparse sobor da víctima. Arañas e escarabellos serían parte fundamental da súa dieta, tentando atrapar dípteros pousados ou pequenas eirugas que poidera descubrir, as que non despreza.
Á súa vez vai ser depredada por ofidios sauriófagos cos que poda compartir hábitat. O peneireiro, por algo tamén chamado lagarteiro, Falco tinnunculus, é frecuentemente un depredador eficaz da lagarta galega. Servidor, polo menos dúas veces, puido ver aos merlos papando nestas pequenas lagartiñas. Unha nos arredores da Illa do Mera; outra nas táboas dunha das pasarelas do areal de Vilarrube.
Poucos recursos defensivos posúe a nosa pequena lagarta galega non sendo un asexar permanente de todo perigo (vede que en todas as imaxes non me perde ollo e iso que sempre andei fotografando a dous ou tres metros do muro), unha rapidez de lóstrego fundada nunha axilidade gabeadora envexable e a práctica da autotomía caudal: capacidade de desprenderse do rabo a vontade pra escapar dos depredadores. Non son poucos os exemplares que se ollan no monte coas trazas de teren practicado este mecanismo extremo de defensa.
Coma todos os seres co sangue frío as nosas pequenas lagartas dependen, e moito, da enerxía solar pra poder desenvolvérense con destreza na súa vida diaria. Se poden adoitan aproveitar todas as raiolas de sol que se ofrezan pra recargar os depósitos. Enténdese logo que os meses de maior actividade coincidan coa primaveira e o verán, pero mesmo nos meses do corazón do inverno, tal este decembro, se o sol e o sur se arriman, sexa fácil poder observalas fóra do cubil.
Iso me pasou este pasado día doce de decembro. Coma sempre que paso ao seu lado achegueime ao muro de Henriqueta a ver se casualmente podía ver algunha lagartiña. Había sol, había sur, habia caloriña e había lagartas. E non unha nen dúas se non un lotiño delas, eu calculo que miraría unhas dez ou doce diferentes, de diversos tamaños e sexos. Unhas asoleándose demodo; outras rebuscando por acó e por aló; aquela máis tímida, ou máis intelixente ou máis vella, asomando con recelo o fuciño. Mesmamente algunhas se encontraban con outras e poiden facer algunha foto onde entraran dúas. Que non sempre, non.
As do alto amitan dous machos xuvenís as de abaixo dúas femias noviñas. Pero deixa a ver. Algunha houbo que lle tirou unha trabada a unha mosca destemida. As menos famentas asoleábanse inmoveis, cos ollos pendentes de todo, outras, ás máis pequerrechas, ían e viñan parando pouco, mergullándose no fondo das herbas, deixándose caer por veces e desaparecendo no abaixo da selva de paletarias, entretendo así a miña mañá do sábado, ausente das horas, deixando arrolar o tempo, disfrutando dos indovindos das lagartas e da quentura do sol que me facía ferver as costas. Goceina, abofé.
Os que me viran alí parado, galla en pe, cámara en mao, foco nunha parede caduca, darían en pensar que o que nace raro vive raro e morrerá raro. Oportunamente, raro é sinónimo de escaso e uns poucos, uns poucos afortunados, son capaces de ser felices ollando os furados e recovecos dun muro caedizo, deslombado, arregañado, onde só eles son quen de encontrar tesouros marabillosos agachados en covas misteriosas defendidas por dragós mitolóxicos, celosos vixíantes dun mundo antigo e perdido, que se acovilla no máis adentro dunha vella murada escraquenada.
O vello muro da Caseta de Henriqueta, sen ir máis lonxe.
Xa non quedan muros vellos de pedra. Xa non quedan nen tan siquera muros de pedra que un día serán vellos. Valados de bloques, lindes de xergós, peches de formigón ou muradas enladrilladas, non sempre recebadas e raramente vistosas, viñeron a substituir ás esforzadas e fermosas paredes de pedra á vista.
Máis que os nosos ollos, lamentaio a diminuida poboación de lagartixas do noroeste do Nororeste que nos últimos tempos debeu sufrir un descenso significativo: xa non se deixan ver coma nalgún tempo. Que va.
Ao fin son xente coma calquera outra: non tendo onde, ou de que vivires, emigras ou morres, sexas lagarta galega... ou siria.
Moito obrigado quedo con vosoutras, miñas lagartas, por darme tanto gusto tantas veces. De veras que si.
Ogallá que unhas faragullas dese pracer poidan chegar aos ceareiros que andedes, poidera ser, a lerme agora mesmo. Daquela correspondería, mais que fose un pouquiño, á xenerosa mercede que me concededes ao acompañarme en cada xeira no meu divagante discorrer polo nororeste do Noroeste, que unhas veces avanza camiños, algunhas ulisquea flores e outras fala só, diante de muradas esmorecidas.
Cousa de tolos, de raros, de escasos.
Apertiñas, miña xente, moita saúde e sorte.
A mandare.
Notas marxinais:
Todas as imaxes, menos o primeiro plano da cauda automotizada que se corresponde cunha lagarta do Ouzal retratada no mes de agosto, fixéronse nos vellos muros da Caseta de Henriqueta. Todas elas, menos as fotos do macho descansando entre os vidros, que son do sete de abril, están rexistradas neste pasado día doce de decembro do corrente ano que parece vai pasando.
Ao tempo ca os achegos que se acompañan andaron moi presentes nas miñas maos a Guía dos Anfibios e rçeptiles galegos da Editorial Xerais da autoría de Pedro Galán, o Atlas dos anfibios e réptiles de Galicia da SGHN, editado no 2011 e coordinado por Moisés Asensi. En obriga.
Achegos:
1) Ficha de Vertebrados Ibéricos, a cargo de Pedro Galán, da Universidade da Coruña. Unha eminencia. Entrar
2) Ficha amplada de Vertebrados Ibéricos con numerosa información rigurosa e actualizada. Adiante
PAZ E PALABRAS
Vaiamos por partes, seica dixo Jack o Destripador..
ResponderEliminar1.- Insisto na necesidade de visionar o teu blogue para todos aqueles que queiran enriquecer o seu léxico con palabras de seu arraigadas no país. Máis unha vez "Ao Noroeste do noroeste" é unha fonte inagotábel de riqueza semántica que considero de leitura obrigada para todos os urbanitas, coma min, que estou a esquecer as verbas de miña nai e, sobre todo, miña boa, nacida e criada ao mesmo pé das fragas do Eume cando aquilo eran fragas por suposto. E agradezo a ausencia deses pontos suspensivos que tes a manía de poñer e cos cuais discrepo por motivos ortográficos.
A conto disto solicito axuda do comodín para saber o significado da palabra "fírgolas" que, deduzo, pode ser fisuras ou algo así.
2.- Eu non consideraría Natrix natrix coma un ofidio "sauriófago",xa que a súa dieta vén sendo básicamente "anurófaga", ou consumidora de anuros, vaia. E dou fé que iso é así Rafa.
3.- Por último, quero pedirche que inclúas ao pé das fotografías os parámetros da toma (modo macro ou non, ISO tal ou cual, edición dixital con photoshop, etc). Son moitos os afeizoados á Natureza que comprenderon os beneficios das bridge e sei que a cualidade das túas imaxes ha ser ben valorada.
Unha aperta
PD: Os nigricollis de Maniños cando queiras tío.
Moi boas XaBI...moito obrigado pola molestia de honrarte cos comentarios. Fírgola é exactamente un pequeno furado nalgunha superficie. Palabra de moi pouco uso e que e atopei tambaleando na miña memoria.
ResponderEliminarNo dos puntos suspensivos concordo, unha manía persoal de gusto dubidoso que pon moi nervosa a moita xente, A miña filla entre tantos. Escusas.
Obrigado pola precisión da NAtrix natrix, da que efectivamente teño testimonios papando ras e ningún comendo podarcis. Debín escribir a un supoñer.
O tema das aclaracións técnicas non o fago por ser moi pesado de compoñer en bloguer e xa así como vai me da, ben o sabes, moito que facer. Pro en xeral direiche: son todas JPG, eu non uso os arquivos crús (RAW) por ser moi voluminosos e, como tiro moita foto pra poder ter posibilidades de usar algunha, non daría abasto mercando discos duros. HAbitualmente non paso de 200 iso, moi raro, e adoito usar o zoom dixital a tope pra conquerir primeiros planos. Pra que non me saian moi desenfocadas utilizo unha galla de castiñeiro, (rusticorum unha migalliña tuneada) pra que me faga a función dun trípode e monopé. IMprescindible, sen ela non sei ir ao monte. Os retoques básicos absolutamente e co memso programa da cámara. Afinar niveis, picar saturación, axustar brillo e contrate e usar máscara de enfoque: sempre 1 de radio e entre 21 e 51 de cantidade. O modo macro, pouco o uso. A maioría das fotos de bichería están feitas a distancia. Estas das lagartas tamén.
Mándoche unha mensaxe pra ver aos nigricollis. En canto tenha unha mañá con xeito e quedamos.
Mil obrigaciós e unha aperta.