Escribidores da neve nas campas.

Entre as campías da Herbeira, para sermos precisos. Soubera deles pola boca verdadeira do Miguel Fernández, quen coñecía a súa presenza no alto pola sabia e ponderada voz do Ricardo Hevia, mestre paxareiro de Cariño, insigne vixía de toda xente de pluma e froixel que vén a nos visitar ao noroeste do Noroeste: con dicir que citou e fotografou ao abellaruco nas Forcadas imaxínase todo.



Principie a camiñar polo reborde do cantil, imaxinando que se non era quen de dar cos Plectrophenax nivalis, mellor dicir de daren eles comigo, cando menos desfrutaría do fermoso e conxelado día e das espectaculares e sobrecolledoras vistas da máis fermosa e esgrevia costá Ibérica: a patria dos arrotrebas, o solar dos lapatiencos, o Descantil da Capelada.

E sempre, pensaba, aparecerá algo que ver e na contemplación do que podería demorar o paso das horas dos días. Unha bisbita, supoño que será Anthus trivialis (que se de paxariños ando con asignaturas á rastro, de bisbitas teño todo suspenso), ollaba para min, desconfiando, dende unha non prósima penedía de serpentiniña, vestida, como todas, cunha farda completa de liques pardos e esbrancuxados.

Aparecían algunhas esclerodermas, abertas, coas esporas xa evacuadas, semellando bocas de terra que se asombrasen do meu pasar. No seu adentro un arquipélago de gotiñas de orballo profetizaban para o mencer unha pequena tona de branca xeada.

Aló embaixo, no fondo fondal do mundo, a negra Pedra do Cadro, enorme e sen par cristal de dunita, kaaba misteriosa do Ortegal, chamaba polos meus ollos, coma tantas veces, coma sempre, lembrándome silandeira e doída, que hai moito que non baixo a vela, e que entre amigos, non chega cunha visita ao traverso do longo zoom dunha cámara dixital compacta. Se podo baixerei, prometinlle.

Aledoume o serán a visión, inesperada e asombrosa polo cedo, da primeira xanzá do ano, Gentiana verna, que despuntaba entre as herbas do reborde o primeiro gromo azul anil, teso e lanzal, anunciando sen medo a chegada certa e prósima da primaveira.
Para leste, abríase o mundo cantábrico, desenvolvíanse os cantís de Loiba e as súas plaias de sombras, e mirábase ao lonxe o muro nuboso do vento. Perto, dos ollos e do corazón, o Porto de Espasante locía a luz das súas casas discutindo de brancuras coas areas da ribeira. Ao meu pé, as rubias vacas galegas pacían amodo, mansamente, alonxadas do mundo e dos meus desvelos, que xa para daquela non agardaban ver os escribidoros das neves, pero de repente...

...¡alí estaban! Pacendo nos pequerrechicos graos das gramíneas que medran entre as herbas do pastizal. ¡Aleluia! ¡Unha ilusión cumprida! ¡Plectrophenax nivalis! ¡Ao fin!
Un pequeno grupo de oito exemplares levantouse, alumbrou o ceo coas súas azas brancas e á miña ilusión agasallouna cunha visión magnífica, posuída de todo o candor, o nerviosismo e o azoramento das primeiras veces.


Revoaron, fixeron que se marchaban para o Limo, puxéronme intranquilo, deron volta, amitaron que se pousaban, ascenderon cara a Herbeira, retornaron, revoaron e revoaron ao meu redor e ao das vacas e, por fin, apousaron nunha valiña do pastizal, non moi lonxe de onde eu estaba, mudo, pampo e quedo, coma Don Tancredo.

Pouco a pouco, pasiño a pasiño, aquela estatua vivente que era un servidor, ausente de todo, esquecido do frío que o conxelaba, das lamas que o anagaban, e do choiar das choias que chamaban por el, foise achegando lenemente a eles en canto os escribidores desaparecían entre os turrós de herba; parado e inmóvil, coma un pelouro do prado, en canto saían a me mirar.

E así, con velocidade de eiruga, funme achegando e desengañándoios: aquela cousa de aspecto humano non era un problema. Puiden ir achegándome a eles, con minutos de quietude e conxelación, ás veces deitado nas húmidas herbas da lama, deixándome ver un pouco, facéndolles algún video ca outro e ollándoios ir e vir incesantemente, labourando entre as herbas na rebusca da diminuta graíña, nunca quedos, non sendo para ollarme un chisco e gañaren confianza. Así, pouco a pouco, viñéronse vindo a min e eu funme indo a eles, e quedamos frente a frente, a non máis de catro metros, falándonos cos ollos durante todo o tempo en que puiden aguantar o frío, que me deixaba os dedos gafos.

Desculpádeme esta demorada descrición do contacto cos escribidores. Ao mellor entendedes mellor a miña fascinación se vos conto que hai moitos, moitos anos, un deles deixou a miña ollada engaiolada para sempre cando rompeu a voar, ao meu pasar, ao ladiño, dende as pólas dun salgueiro, baixando eu ao peirao de Teixidelo. ¿Pero que demos era ese pardal branco? Era Plectrophenax nivalis, pero eu daquela nada sabía deles; nunca os volvería a ter, fisicamente, tan perto de min. Ata este pasado serán da Candeloria no alto do Monte da Herbeira.

Os escribidores das neves son xente que cría e pasa a maior parte do ano, no lonxano Círculo Polar Ártico. Son de feito o paxariño que vive e aniña máis ao norde de todos. As colonias de cría máis cercanas ao noroeste do Noroeste, e tampouco moi numerosas, disque se dan nas lonxanas costás das higlands escocesas, nas montañas de Cairngorms. Cítanse algunhas pequenas poboaciós pola Cordilleira Escandinava e en Alaska.

Sendo como é un migrador parcial, chegado o inverno, as poboaciós móvense cara ao sur e baixan ata as terras da Europa Media e as costás inglesas. Só un contado número de exemplares baixan máis e aparecen polas ribeiras cantábricas, onde é normal, pero moi raro, poder botarlles un ollo. Dar con eles máis alá da fronteira cantábrica é todo un suceso ornitolóxico.

No Alto da Herbeira son de presencia anual constante, case que sempre en bandadas coreñas en número. Pro no ano 1996, (cóntase no lindo e eufórico folleto "Cariño. Santuario de las aves" editado polo Concello de Cariño e no que eu sinto a mao escribidora, e coñecedora, do Xosé Miguel Alonso Pumar, titular do bló "Galicia Birding", ese maxisterio) localizouse un bando de 53 exemplares, o que, di o folletiño, "probablemente representa la observación más cuantiosa de esta especie en España".

Habitantes habituais das tundras árticas, ten unha grande querencia polo monte rapón, sen árbores. Os exemplares que arriban no inverno as costás do norte da Península Ibérica amosan unha notable preferencia polos sistemas dunares, sendo numerosas as citas de exemplares vistos polos marouzós. O ano pasado chegaran unha pequena banda de cinco exemplares a invernar entre as pedras do espigón do porto da Coruña. Malpocados. Os gatos que por alí andan foron dando conta, lenta pero firme, de cada un deles. Gatumanos, pois.

De seguro os escribidores da Herbeira non han de ser merenda de gatos. Pesia a non andar petiscando moi lonxe da Serra ou Espiña dos Gatos, estes, fosen lobernos ou monteses, hai xa moito que non se ven por acolá. De que eu saiba.

A farda que presentan estes exemplares difire duns aos outros. Algúns, mírense as primeiras fotos, son máis brancos de cabeza e mesmo de corpo. A miña iñorancia non me permite saber se é cousa de sexos diferentes, de idades diferentes, ou de diferentes cambios do aspecto cara a prumaxe de vrao.

De seguro quedarán unha tempadiña por acó e ao mellor calquera día volvo ao alto para chuscarlles un ollo. De momento confórmome coa demorada observación a pé de herba que puiden facer.




Deime a volta con présa, que o día entraba no luscofusco, apurando o paso, as maos nos petos por ver de quentalas, tollidas como andaban polo frío, e daquela, sen querer, dei de novo coa mámoa da Herbeira que hai xa vinte anos descubrín no reborde do cantil e que publicara meu estimado amigo Emilio Ramil, arqueólogo cariñés, e que ao ir para alá non mirara, ocupada a miña ollada na rebusca dos escribores da neve.

E no solpor do sol fun indo cara á Garita, repenicando o paso, ledo, felís coma un perdís, o peito un fardel de ledicia rebordada; nen a friaxe, nen a xeada, nen a noite que se viña existían, só a memoria do vivido e o saber que para sempre a arca das lembranzas levaba aos escribidores cautivados, e eles a min engaiolado.

Remato no punto agradecéndovos, coma sempre o tempo ocupado na lectura deste blo. Abaixo da última foto, dei en facer o experimento de subir un pequeno video que puiden rexistrar ese serán nas campas da Herbeira. Ogallá a miña torpeza dixital deixe correr libremente os fotogramas e sexan do voso gusto.

Apertiñas, miñas e meus.

A mandare.

VideosMínimosdoNoroeste

Escribidor das neves na Capelada

Despós de data: Escribín arriba abellaruco, Merops apiaster, e houbo quen, en privado, me preguntou se esa era a palabra galega ou dábase o caso de andar eu escribindo en castelán traducido. Para o fermoso e rechamante Merops apiaster, hai recollidas as seguintes acepciós, no impagable Dicionario de dicionarios coordinado por Antón Santamarina: meixengra, a palabra de referencias máis antiga pois cítase no Diccionario gallego castellano de Javier Rodriguez de 1863 (meigengra) e tamén no Marcial Valladares de1884 (meijengra). No dicionario de Francisco Porto Rey de 1900 vén abellaruxo (abellarujo), no Dicionario de Filgueira Valverde e outros de 1926, aparece abellaruco e meixengra, no Carré Alvarellos abelleiro e meixengra, acepciós que son recollidas logo pola maioría de colecciós de voces galegas. Aníbal Otero, nas súas hipóteses etimolóxicas (1960) recolle abelharice, aparecendo a voz chincheiro na edición do CArré Alvarellos de 1971. Finalmente, Eligio Rivas Quintas (2001) recolle aínda as seguintes: almixendro (por Estevesiños), ferreiro abelleiro (por Guitiriz) e milixendra polas Terras do Bolo en Ourense. Donde escoller hai, saibase.