Fóra de Portas: Unhas horas na Chá.

Na Chá de Alba, a de estendidas agras e terras enchoupadas, alindadas por fileiras de carballos e entralladas por longas e azosas pistas polas que non canta xa ninguén, nen sequera o eixo do carro de Manuel María, que lle levaba a colleita pra casa e a herba pro gando e que feito da cerna do carballo e o freixo facíase no ar rechouchío pra espantar as  señardades que as soidades da chaira crían. Van tamén as  terras da Chá, coma todas outras da Galizia, baleirándose de xente e van quedando aos poucos os agros deixándose a monte, sementándose tantas veces de piñeiros e eucalitos.

Pro a Chá e terra anchurosa e farturenta onde  os campos amplos de praderías abertas e mainceiras extensas conviven aínda co bosque de seu, e con gandaríos turbosos e lamacentos, conformando unha  fermosa paisaxe única,  de acusadísima personalidade propia, cinguida de protectores valados en pedra, de laxas ben traballadas, nos que Historia, Tradición e Natureza agardan ao paseante tras de cada codo do camiño para regalar, sen pretensiós, lúcidas e engaiolantes lecciós de vida, claras explicaciós do ser na Galizia da altura.

Íamos, coma sempre, sen rumbo fixo e sen plan preconcebido, buscando os roteiros do noso camiño máis nos recendos do aire e nas sorpresas do andar, ca na previsión exacta e inútil do porvir. Demos así coa moi interesante mámoa das Rozas das Modias, esquecida de autoridades, que conserva  case  todos os ortostatos do seu dolmen, do que falta a tapa, e poden aínda admirarse neles os trazos das antiquísimas decoraciós serpentiniformes que seguramente algún día foron polícromas.

Non moi lonxe da Vila de Alba, no lugar da Croa, nome que debe falarnos da presenza antiga dalgún castro ou mámoa, detalle que os veciños cos que falamos mentras adecentaban a pista non souberon adiantarnos, atopámonos con este ausente cruceiro, (do que si nos souberon informar que os ladros lle roubaran a cruz), chantado na encrucelada de vellos camiños chairegos, que na hora son pistas alcatranadas, ao lado do que lle arrimaron unha esbandallada marquesiña comida pola silveira, que por caridade hacia a ollada de todos vostedes non quero deixar ver.

Se algún plan levábamos en mente, ao tempo ca unha visita de lecer as lagoas e augas latas da Chá, era unha rebusca dos fermosos camposantos chairegos, que a escasa imaxinación estilística chama neogóticos, pro que a nós parecíannos e parécennos, unha das mellores e máis orixinais expresiós da portentosa creatividade popular galega, nun orixinalísimo estilo que diríamos modernista cecais, se non fose o caso de seren anteriores en tempo e forma. Digo que se algún día me explican que o xenio cristianista de Gaudí visitou a Chá antes de deseñar a Sagrada Familia explicaríamonos onde se semillou o xermolo inspirador da súa admirable creatividade desbordante. Mentres o de Goiriz xa foi declarado Monumento Histórico Artístico, outros, con méritos semellantes, esmorecen e deixanse reformar (desformar, propiamente) por autoridades, civís e eclesiásticas, ausentes de sensibilidade. Conxunto Monumental Histórico Artístico deberían ser declarados todos eles, pois forman unha unidade de estilo  xeográfico que lle confire á Terra Chá unha das súas máis requintadas e orixinais formas da expresión artística: unha poética eufórica e leda do Alem, única, (alonxada da tópica tristura escura) que se caligrafía en pedra de graiño  co  trazo elaborado dos mellores mestres canteiros. Na foto, o exemplar contraluz do Igrexario de Buriz.

Polas abas occidentais da Terra Chá deixámonos perder sen agobios entre o labirinto de pistas, unhas veces rumbo a leste, outras a sur, acolléndose os ollos nas cortiñas de herba gandeira onde pacían os animais, mansos e quedos, sen presas...

...ou revoábanas as corvexas, Corvus corone, entre bandadas numerosas e inquedas de pimpíns que ían, a cada pouco, dos carballos aos campos, e dos campos aos carballos,  sempre lonxe de nós, sen nos deixar miralos a gusto e aínda menos facerlles con xeito un rexistro lembranzoso...

...ao contrario ca esta cachena (¡que lembranzas do Gêres!) e o seu touro, fermosísimos ambos os dous, que andaban pechados no seu cortello enlamado e miraban para nós con firmeza e seguridade, transmitindo todo o arruallo de quen se sabe tocado pola gracia de tan outa e sobrecolledora encornadura.

De pista en pista, indo un pouco a sur case sempre, achegámonos á lagoa de Riocaldo. Na hora en calma do ano, un espello alisado e azul, de augas profundas e quedas, no que se debuxan, ben definidas, e ao mellor mellor contrastadas, todas as árbores da ribeira, salgueiros, ameneiros, bidos e carballos...

... e polas que se pasean, uns por acó outros por aló, uns cerca, outros ao lonxe, media ducia de mergullós cristados, Podiceps cristatus, que nos aledan os ollos e a mañá, pois non contábamos con  eles...

... e moito menos con poder miralos coa farda nupcial xa conformada e a algunha parella, lonxe de nós para tristura da cámara, bailando a súa excitante danza acuática de namorados: a  amorosa fermosura do mundo natural que advirtira xa a Candeloria recén pasada, na que, díxose, "aproclámanse os paxaros"

Fumos deixando Riocaldo, logo de gravar aos mergullós e as arañas patinadoras que nos sorprenderon coa súa extraordinaria rapidez deslizándose pola alisadiña flor da auga  e deixando tras de si un ronsel, agudo e definido, de delicadas ondiñas  que se abrían na faz do lago ao seu pasar : unha ledicia.

A seguir, que as cegoñas andan esperando por nós.

Un paisano, ferrolán, chairego de adopción, que levaba o neto ao colo, endereitounos a un lugar, entre Alba e Noche, onde ao pé da casa, non moito por riba do ladrar e o ir e vir de media ducia de cans, no alto dun salgueiro que os donos da casa retallaran adrede para a ocasión, as cegoñas fixeran seu niño. Se non o chego  mirar non o crería nunca, e se non me viñese coa foto non me crería nunca ninguén.

As cegoñas non andaban no niño, andarían tan a gusto cebándose polas campeiras, húmidas, amplas, de bichería feraces, que conforman a maioría do territorio chairego. Afortunadamente hoxendía as cegoñas son unha visión e unha presenza normal en moitas zonas da Chá. O raro é xa non dar con elas.

Os chairegos aprecian á cegoña e colléronlle moito cariño, e mesmo presumen delas. Non fan mal nengún e da gusto velas, diranos un nativo co que conversamos no alto do centro de interpretación da Lagoa de Cospeito, mentras ollamos as augas. Xa van pasando algunhas o ano enteiro por acó e tirando cara a Castro de Rei hai seis ou sete niños, uns cerca dos outros, comentaranos mentras tentamos distinguir unha garzalba, Casmorodius alba, que anda metida entre as canaveiras.

Teremos a oportunidade de rexistrar esta familiaridade entre as cegoñas e as xentes da Chá, que se respetan, que se agradan e que se deixan en paz, como debe  ser, os uns aos outros e cada un aos seus trafegos.  E na caída do día no solpor que dá paso ao luscofusco, aínda fotografaremos os achegos de cariño da cegoña e o cegoño ao volveren ao fogar, ao  doce fogar da Chá acolledora.

Pro antes, cando xa as sombras se debuxaban alongadas, teríamos que ir chegándonos cabor  Cospeito, dando voltas e reiravoltas polas moitas pistas, polas abertas chairas  das terras de repoboación no que a política de colonización franquista transformou os montes en mao común, quitándolles a propiedade aos seus lexítimos propietarios de toda a vida: os veciños parroquiais, e entregándollas aos colonizadores traídos de terra allea. Aínda doe na memoria das xentes. Comprobámolo nas conversas.

Campos cerealistas e campeiras gandeiras nas que trasmudaron ao monte bravo e que hoxe son acobillo de bandos infindos de estorniños, que debuxan nubes escuras no aire, marabillosa e misteriosamente harmonizadas e acompasadas no seu discurrir, e, cando se queren nas árbores, debuxan na imaxinación unha froitosa anada de carozas escuras.

E non andan voando sós, que van a canda eles bandos, aínda agora numerosos, de pitos da neve, que aledan a ollada e entreteñen os nosos minutos observando a  súa fermosa fachendía irisada,  con esa  exótica elegancia de dandi que sempre portan, aínda rebuscando miñocas.

Pro de cantas cousas aprendimos e vimos na Chá, nada nos deixou tan abraiados como a revelación (ao dar unha reviravolta do camiño e contemplar as campeiras, ao contraluz do sol baixo)  de que a chaira toda... ¡é unha xigantesca arañeira!

Restrebas sin fin, campeiras, gandaríos...toda a superficie andaba na hora entrallada por unha finísima rede de invisibles fíos de arañas, algúns movíanse ceibes dun cabo, e  practicamente non deixaban herba, pedra ou cana  de maínzo segada, sen a súa correspondente fía de arañeira, dispostas para apañar aos numerosísimos mosquiticos que, eles tamén, só se apreciaban ao contrasol. A Chá mirada ao contraluz volvíase unha alfombra de luz refulxente. ¡E desaparecía ao xirar a ollada! Marabillosa maxia chairega.

Cospeito, a lagoa, agardaba por nós con toda a fermosura da vida en plenitude repousando na calor das últimas e douradas luces dun serán morno e plácido do febreiro, preludio e anuncio de primaveiras en flor.

Centos de parrulos, culleretes, alavancos, zarcetas, porróns e chíscalas a ducias, enchían os canos, abondosos en auga e vexetación, entonando entre todos unha sinfonía acordada de benzóns agradecidas a acertada xestión deste espazo, que estivo enxoito en anos aciagos e que na hora é unha das grandes zonas de repouso e fortalecemento da vida salvaxe do norte da Galizia.

Que diferenza coa desnortada política de abandono, de acoso e derribo mellor, que as autoridades medio ambientais, se existen, andan a practicar no Lago de Lanzós ou de Valdoviño, na hora un erial transformado, coas vexetaciós propias desaparecidas, cos fondos ermos de vexetación, e coa maioría dos parrulos missing, aínda as duras fochas o abandonaron, e tan só unha malpocada representación de limícolas segue arestora alí a cando as sempiternas gaivotas e as chíscalas que xa non queren o lago para pescar anguías, senon para enxoitar as alas na inmensa plaia que agora é.

E para aledar o día definitivamente, a garzalba deixouse ver en plenitude. E mentres conversábamos destas cousas coas xentes que se achegaban á caseta de observación, (non só afeccionados á Natureza, tamén veciños do lugar e aínda xubilados ferroláns que concordaban coa visión do actual Lago da Frouseira e dicían non entender o que pasaba con el) poidemos observar e rexistrar detidamente os indovindos cotiáns da garzalba, (Casmorodius alba pra ciencia).

Alí, cos ollos facendo gozar ao espírito, dilucidando entre os infinitos matices da luz rosácea e dourada do solpor, fomos esmorrendo tamén  un pouco nós, co día e co mundo, que xiraban cara as tebras da noite, regalándonos a cada pouco luces máis e máis fermosas, máis calmas e quedas, máis mansas e mainas, nas que se acomodaban as  siluetas dos parrulos, só escorrentadas polo cominar do azor, e recoñecendo outra vez que con días callados de horas plenas coma  este, sentirse  esmorrer cabor da noite era a máis natural forma de vivir, santo e seña de ter gozado a vida a pleno sol e  a caneiro cheo.

Remato no punto este pasar paseniño polas fermosas e personalísimas terras da Chá, das que tanto desfrutei en tan poucas horas. Prometinlles non tardar en volver, e con máis vagar. A Chá, arrimada ao noroeste do Noroeste é por tanto a súa extensión natural a sureste, e  hoxendía está ao cabo da caricia da mao.

Se hai alguén que logo de chegar ate acó aínda lle quedaran azos para dar unha volta atenta polas chairas, saiba que vai visitar unha Reserva Mundial da Biosfera, que por tal declarou a Unesco as terras do Miño, do Parga e do Támoga, e sen dúbida acertou de pleno.

 Sei que non dei transmitido nen a centésima parte das emociós, das sensaciós e das belezas de todo orde que ascenden, como o bafo nunha aira húmida que quence ao sol, da farturenta Terra  Chá. Desculpas, prego.

Mil gracias mil por seguir aí.

A mandare.

VideosMínimosdoNoroeste

 Garzalba na lagoa de Cospeito